2021 in beeld

Tijdens de Nationale Holocaust Herdenking in het Amsterdamse Wertheimpark vertelde overlevende Rudie Cortissos over het belang van de gastlessen die ieder jaar door meer dan 200 vrijwilligers worden gegeven aan 50.000 kinderen door heel het land. Over de Holocaust, maar ook over recente genociden in Srebrenica en Rwanda, over Armenië en Cambodja. “Het is hun plicht daar kennis van te nemen en wij kunnen door het te vertellen daaraan bijdragen.” Foto: Paul Tolenaar

Op verzoek van het Nationaal Comité schreef Denker des Vaderlands Daan Roovers de jaarthematekst voor 2021 met als titel Het fundament van vrijheid. Hierin wordt de balans opgemaakt: waar staan we nu, meer dan 75 jaar na de bevrijding? Foto: Beau Rutten

Tijdens de herdenking van het Joods verzet in Amsterdam hield de voorzitter van het Nationaal Comité 4 en 5 mei Gerdi Verbeet een toespraak. “Ze hadden kennis en waren waakzaam. En ze namen hun verantwoordelijkheid. Ze déden iets. Ze kwamen in verzet. Het zijn helden en daarmee rolmodellen voor de jongeren van nu. Door hun verhalen te vertellen, houden we herdenken betekenisvol en belangrijk. Weten, beseffen wat er gebeurd is – en van daaruit kijken naar het nu en straks. Terugkijken, maar altijd ook vooruit.” Foto: Nationaal Comité 4 en 5 mei

Tijdens de online bijeenkomst voor organisatoren van lokale herdenkingen en vieringen werd vooruitgeblikt op de mogelijkheden en uitdagingen voor de herdenkingen en vieringen op en rond 4 en 5 mei 2021 in relatie tot de coronamaatregelen. Daarnaast was er aandacht voor de uitkomsten van het rituelenonderzoek Constant en in beweging en droeg Daan Roovers de jaarthematekst Het fundament van vrijheid voor. Foto: Beau Rutten

Ruim 225.000 leerlingen van groep 7 en hun leerkrachten door heel Nederland ontvingen de 2021-editie van het Denkboek. Kinderen in het Caribisch deel van het koninkrijk ontvingen een speciale editie van het Denkboek, het Caribisch Denkboek voor 4 en 5 mei. Ook ging op deze dag de nieuwe kinderwebsite live: denkboek.nl. Via deze website kunnen kinderen zelfstandig aan de slag met de thema’s van het Denkboek. Naast een interactieve tijdlijn van de Tweede Wereldoorlog, is er een interactieve Kijkwijzer van de Nationale Herdenking op de Dam op 4 mei en kunnen kinderen er leren over de verhalen achter oorlogsmonumenten en hun eigen herdenking vormgeven. Foto: Edgar Vijgeboom

Uit het Nationaal Vrijheidsonderzoek 2021, het jaarlijks onderzoek van het Nationaal Comité 4 en 5 mei naar het draagvlak voor herdenken en vieren in Nederland, blijkt dat ruim acht op de tien Nederlanders de Tweede Wereldoorlog beschouwen als een belangrijke en leerzame gebeurtenis. Opvallend is dat ook onder jongeren (16-24) de interesse in de Tweede Wereldoorlog groot is; zes op de tien jongeren geven aan (zeer) geïnteresseerd te zijn. Foto: Nationaal Comité 4 en 5 mei

Tijdens het herdenkingsprogramma in De Nieuwe Kerk vertelden vier personen in getuigenissen voor wie of waarom zij om 20.00 uur twee minuten stil zijn.

Een ensemble van het Metropole Orkest speelde onder meer ‘Vi ahin soll ich geyn’, een gedicht in het Jiddisch geschreven door tekstschrijver/dichter Igor S. Korntayer tijdens zijn verblijf in het getto van Warschau, op muziek gezet door Oskar Strock, een Lets-Joodse componist. Korntayer werd later vermoord in Auschwitz.

Schrijver Roxane van Iperen hield haar 4 mei-voordracht ‘Stemmen uit het diepe’. “Of het nu gaat over trauma’s van de Tweede Wereldoorlog, Nederlands- Indië, de koloniale tijd, Srebrenica, de Molukkers of de veteranen: de last van het onbedwongen verleden wordt pas verlicht als de mythe plaatsmaakt voor weten. Dat vergt rouwarbeid. Afdalen, stil zijn en álle stemmen aanhoren, ook de diepste uithalen van smart en van angst.”

Bij de Nationale Herdenking op de Dam in Amsterdam mochten dit jaar in verband met de coronamaatregelen slechts honderd genodigden aanwezig zijn. Naast de kransleggers van 2021 en 2020 waren er vertegenwoordigers van verschillende groepen oorlogsgetroffenen en nabestaanden aanwezig.

Zijne Majesteit Koning Willem-Alexander en Hare Majesteit Koningin Máxima legden voorafgaand aan de twee minuten stilte de eerste krans bij het Nationaal Monument op de Dam. Even na achten hield de 19-jarige Amara van der Elst een spoken word-voordracht. Hierin sprak zij onder andere over haar gemengde afkomst: “Ik leerde half en half maken heel mooi.” Aansluitend werden vijf kransen gelegd namens de eerste generatie oorlogsgetroffenen.

De toespraak op de Dam werd dit jaar verzorgd door André van Duin. Van Duin verwees in zijn speech naar zijn jeugd in een platgebombardeerd Rotterdam en over zijn zwijgzame vader die tewerkgesteld was in Duitsland. Ook vertelde hij dat hij op dat hij op 4 mei al dertig jaar lang herdenkt bij het Homomonument aan de Westermarkt in Amsterdam. “Het feit dat wij in Nederland sinds 1987, als eersten in de wereld, zo’n monument hebben, tekent onze vrijheid.” Foto’s: Martijn Beekman en Paul Tolenaar

Vanwege de coronamaatregelen vonden de meeste festiviteiten online plaats. De 5 mei-lezing werd in Den Haag gehouden door bondskanselier Angela Merkel via een live-verbinding vanuit Berlijn. Studenten gingen tijdens de live-uitzending met bondskanselier Merkel en minister-president Rutte in gesprek over vrijheid. Ook richtte de bondskanselier zich rechtstreeks tot concentratiekampoverlevende Eva Weyl, die aanwezig was in Den Haag. Weyl houdt op Duitse scholen spreekbeurten over haar oorlogservaringen. Merkel prees haar om dat werk: “Het belang hiervan kan niet hoog genoeg worden ingeschat. Ik dank u uit het diepst van mijn hart dat u daarvoor de kracht vindt.”

De 12-jarige Mily Al-Azzazi hield de 5 mei-kinderlezing. Ze sprak over haar moeder die gevlucht is uit Irak en vroeg zich af hoe het zou zijn als zij in angst moest leven en alles achter zou moeten laten.

Ambassadeur van de Vrijheid Davina Michelle trad buiten op. Aansluitend ontstak minister-president Rutte het Bevrijdingsvuur: het startsein voor alle (online) activiteiten op 5 mei.

De veertien Bevrijdingsfestivals boden op Bevrijdingsfestival.nl een gezamenlijk onlineprogramma aan met meer dan 200 optredens en activiteiten. De Ambassadeurs van de Vrijheid Davina Michelle, Tino Martin en Jonna Fraser zorgden voor de rode draad tussen de verschillende festivals via een livestream vanaf vliegbasis Gilze-Rijen.

De Vrijheidsmaaltijdsoep, het alternatief voor de Vrijheidsmaaltijden die door corona niet konden doorgaan, bleek een groot succes. In het hele land werd de soep gemaakt, (uit)gedeeld en genuttigd en werd er gesproken over vrijheid.

Het 5 mei-concert vond zonder publiek plaats in Koninklijk Theater Carré, en werd door de NOS live uitgezonden op NPO1. Stef Bos, André van Duin, Laetitia Gerards, Claudia de Breij, Shary-An, Maan, Hanin, ZO! Gospel Choir, ISH Dance Collective en het Metropole Orkest (onder leiding van dirigent Miho Hazama) zorgden voor een feestelijke afsluiting van de Nationale Viering van de Bevrijding. Foto’s: Martijn Beekman, Paul Tolenaar en Ben Houdijk

Tijdens de Nationale Herdenking 15 augustus 1945 bij het Indisch Monument in Den Haag waren bijna 1000 genodigden aanwezig. Voorzitter Thom de Graaf van de stichting Nationale Herdenking 15 augustus 1945 hield een toespraak: “Wij gedenken ons gedeeld verleden; een verleden dat brandt en schuurt, maar ook verbindt en verenigt. Wij herdenken mensen en de menselijke waarden die zo lang, vaak zelfs letterlijk, met voeten werden getreden.” Foto: Ilvy Njiokiktjien

Het Holocaust Namenmonument aan de Weesperstraat in Amsterdam is op 19 september door de koning onthuld. Daarmee is er na ruim 75 jaar een tastbaar gedenkteken waar alle ruim 102.000 vermoorde Joden, Roma en Sinti uit Nederland zowel individueel als collectief kunnen worden herdacht. De onthulling werd voorafgegaan door een programma met sprekers, muziek en een minuut stilte. Ongeveer 300 nabestaanden en genodigden woonden het programma bij. Foto’s: Wesley de Wit, Martijn Beekman en Royal Press Europe.

Dit artikel verscheen eerder in NC Magazine nr.20 (najaar 2021).