De Vrijheidsmaaltijden – in het Caribisch deel van het Koninkrijk omgedoopt tot Freedom Meals – zijn een succes. Het brengt de eigen, vrijwel vergeten geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog terug in het bewustzijn, maar boort ook een diepere laag in het collectief geheugen aan. Dat het een het ander niet hoeft te bijten was geen vooropgezet plan maar wel een mooie uitkomst, ervaren organisatoren Anja van Bergen en Saskia Luckmann-Meijer.
Met olieraffinaderijen die verantwoordelijk waren voor 80% van de kerosineproductie voor de geallieerde legers, werden Aruba en Curaçao een belangrijk doelwit voor de nazi’s. Vanaf 1940 werden dan ook steeds vaker vijandelijke duikboten gesignaleerd rondom de eilanden. Voor de bewoners had dit verregaande gevolgen: soldaten uit Nederland, de VS en Engeland zetten voet aan wal om de raffinaderijen te verdedigen en lokale soldaten te trainen. Er heerste angst voor bombardementen onder de bevolking en er was een verduisteringsplicht (black- out). Niet veel later werd er op Bonaire een interneringskamp opgericht voor mensen met Duitse sympathieën. Gedurende de oorlog kwamen uiteindelijk meer dan 180 Antillianen om tijdens bombardementen, gericht op olietransporten op zee.
Vier talen
De Curaçaose tentoonstelling Guera na Kòrsou uit 2015 was een eerste aanzet om deze oorlogsgeschiedenis zichtbaar te maken. Maar toen in 2016 de tentoonstelling George Maduro oorlogsheld van Curaçao werd geopend, kwam de geschiedenis en impact ervan pas echt naar boven. Daaropvolgend sloot het Nationaal Comité 4 en 5 mei aan met het Caribisch Denkboek: lesmateriaal voor leerlingen van 10-12 jaar op alle Caribische eilanden, in de vier lokale talen. Het educatiemateriaal bevatte onder meer zeven korte documentaires met daarin ooggetuigenverhalen van mensen op de eilanden. Als vanzelfsprekend waaiden niet veel later ook de eerste Vrijheidsmaaltijden over naar het Caribisch deel van het Koninkrijk.
“Ik voelde meteen dat de vorm heel goed zou kunnen aansluiten bij de Antilliaanse cultuur”, legt lokale organisator Anja van Bergen uit. “Mensen komen graag bij elkaar om samen te eten en als ze daarbij iets bijzonders ervaren, geeft dat veel meerwaarde. De dialoogkaarten helpen daar enorm bij. Dat zijn kaarten waarop verschillende vragen staan over het onderwerp ‘vrijheid’. Op ieder kaartje staan de vragen in drie talen: Nederlands, Papiaments en Engels. Mensen kunnen kiezen in welke taal ze een vraag stellen of antwoord geven. Dat is belangrijk, want op de eilanden heeft taal veel met identiteit en het uiten van je gevoelens te maken. Dat doe je het liefst in een taal die je na aan het hart ligt.”
Kwartiermakers
De aanpak op de eilanden is wel iets anders dan die in Nederland. Omdat er geen structuur bestaat van lokale herdenkingscomités, is er gekozen voor het activeren van organisaties zoals buurthuizen, scholen, culturele instellingen en bedrijven.
Het doel? Deze partners motiveren om een Freedom Meal te organiseren binnen hun eigen organisatie. En dat neemt echt een vlucht. Afgelopen jaar werden er maar liefst 51 Freedom Meals georganiseerd. Op alle eilanden zijn kwartiermakers aangesteld om de maaltijden in goede banen te leiden. Dit leidde ertoe dat op Saba alle schoolkinderen op 5 mei een Freedom Meal kregen aangeboden in de restaurants op het eiland. Op Sint-Maarten organiseerde de Voedselbank een maaltijd voor iedereen die daar normaal gesproken een voedselpakket komt halen terwijl de Vertegenwoordiging van Nederland leerlingen van de koksopleiding uitnodigde om te koken voor andere leerlingen van het mbo. Samen prikten ze een vorkje in hun bijzondere kantoorpand: het geboortehuis van George Maduro. Een mooi gegeven om een gesprek mee te starten.
Als je op de eilanden over vrijheid spreekt, dan komt ‘vrij zijn van slavernij’ en ook van ‘het afschaffen van het koloniale systeem’ meteen naar boven. De aanleiding voor een Freedom Meal is de Tweede Wereldoorlog, maar in het kielzog komen andere thema’s aan bod. “Het mooie is dat alle gesprekken over vrede en vrijheid van belang zijn. Daar hebben wij helemaal geen oordeel over”, legt Van Bergen uit. “In de gesprekken komen niet alleen historische gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog of de huidige oorlog in Oekraïne aan bod, maar is er ook ruimte voor persoonlijke verhalen van families die generaties geleden de onvrijheid van slavernij hebben ervaren. Ik vind dat een waardevolle ontwikkeling die ik graag wil koesteren en uitbouwen. Dit leidt tot een groter begrip van elkaars achtergronden en een gedeelde inzet voor een inclusieve toekomst.”
Verbindingstool
Op de website en de Facebookpagina worden alle bijzondere activiteiten van de zes eilanden met elkaar gedeeld, “een belangrijke verbindingstool waardoor we voelen dat we allemaal op zo’n dag met hetzelfde bezig zijn, namelijk: vrijheid”, vertelt Saskia Luckmann. “Je kunt er ook inspiratie vinden, zoals podcasts, waarin inwoners vertellen wat vrijheid voor hen betekent.” Ook op de eilanden worden de Freedom Meals voorzien van de Vrijheidssoep en mooie glazen met logo. “Zo kan iedereen de tafel mooi aankleden en de gasten goed ontvangen. Deze aanpak zorgt voor verbinding tussen de gasten, de eilanden en zelfs in het hele Koninkrijk. We spreken allemaal over hetzelfde thema op dezelfde tijd onder het genot van dezelfde soep. En dat levert hele mooie, bijzondere momenten met elkaar op.”
Anja van Bergen werkt als cultureel producent in Amsterdam en op Curaçao. Saskia Luckmann-Meijer is cultureel ondernemer en directeur van Stichting de Cultuur Kameleon.
Dit artikel verscheen eerder in NC Magazine nr. 24 (najaar 2023). Het artikel is geschreven door Anja van Bergen en Saskia Luckmann-Meijer, de foto is van Jazzley Geene.