Het themajaar ‘Leven met oorlog’ zit er bijna op. Maar niet voor ARQ Nationaal Psychotrauma Centrum. Want leven met oorlog is waar het bij ARQ al vijftig jaar om draait, vertellen Annelieke Drogendijk, directeur van ARQ Kenniscentrum Oorlog, Vervolging en Geweld en ARQ International en Jan-Wilke Reerds, bestuursvoorzitter van ARQ. “Psychosociaal welzijn is voor iedereen, wereldwijd, van het allergrootste belang. Het is de basis voor een evenwichtig leven”, aldus Reerds.
Ontstaan vanuit Stichting Centrum ’45 biedt ARQ nog altijd zorg aan de generatie die de Tweede Wereldoorlog direct heeft meegemaakt. Al betreft inmiddels nog maar een fractie van hun werkzaamheden die specifieke doelgroep. En dat is niet alleen omdat die groep door natuurlijk verloop steeds kleiner wordt.
Balkan
Het doel van het themajaar ‘Leven met oorlog’ is het creëren van bewustwording dat een oorlog of crisis niet uit de mensen verdwijnt bij beëindiging van het conflict. “In de jaren negentig, toen de Balkan in brand stond, werd het mij duidelijk dat de Tweede Wereldoorlog daar eigenlijk nog altijd niet voorbij was”, zegt Reerds, die in die dagen nog als behandelaar actief was. “Niet verwerkte trauma’s uit die oorlog bleken de voedingsbodem voor nieuwe conflicten. Daardoor ontstond eigenlijk pas goed en wel het besef dat oorlog niet alleen langdurige invloed kan hebben op direct betrokkenen. Maar ook op hele maatschappijen.”
Daarmee was de basis voor het huidige, breed georiënteerde ARQ gelegd. Inmiddels biedt ARQ psychische hulp aan getroffenen van alle oorlogen, aanslagen, rampen en crises, waar ook ter wereld, zowel op individueel vlak als voor samenlevingen in hun geheel. Sleutelwoord daarin is ‘herdenken’. Reerds: “Voor ons is herdenken het opnieuw weer beleven, meemaken, terugdenken en loslaten. Uiteindelijk leidt dat tot het terugkrijgen van waardigheid en daarmee draagvlak voor vrede en veiligheid.”
Veerkracht
Tezelfdertijd zet ARQ zich nadrukkelijk in om mensen preventief te wapenen tegen toekomstige trauma’s. Drogendijk: “Het meemaken van vreselijke gebeurtenissen hoeft niet te leiden tot problemen in het latere leven. Wat je ook meemaakt, de meeste mensen komen daar wel overheen. De veerkracht van de menselijke geest is ongekend. Maar het gaat niet altijd vanzelf. Het helpt als je daarvoor de juiste tools krijgt aangereikt.”
En dus bereidt ARQ al jarenlang onder meer militairen, hulpverleners, politie en brandweer voor op de moeilijke of zelfs schokkende situaties waarmee ze in hun werk hier of tijdens uitzendingen geconfronteerd kunnen worden. “Niet vanuit het idee dat wat ze kunnen meemaken daarmee minder heftig zal zijn”, zegt Drogendijk. “Maar vooral wat dat met je kan doen en hoe je kunt voorkomen of in elk geval de kans kunt verkleinen dat die ervaringen je later belemmeren in je doen en laten. We geven ze dus handvatten mee hoe daarmee om te gaan. En hoe je die gebeurtenissen samen een plek geeft. Bijvoorbeeld met reünies of herdenkingen.”
Oekraïne
Dat doet ARQ niet alleen voor mensen in Nederland. Haar medewerkers zijn ook over de grenzen te vinden. Drogendijk: “Vanuit ARQ International zijn we bijvoorbeeld actief in landen zoals de Democratische Republiek Congo en Oekraïne. Vanuit onze expertise trainen we daar lokale hulpverleners. En andersom leren we daar zelf weer veel van. Uiteindelijk reageert elke cultuur weer anders op gebeurtenissen. Zo kent elke cultuur eigen methoden en technieken die hier niet bekend zijn. Dat is voor ons heel waardevol, omdat er in Nederland inmiddels ontzettend veel mensen uit alle windstreken zijn die het nodige hebben meegemaakt en gebaat zijn bij onze zorg.”
Kortom, zolang er oorlogen, conflicten en crises zijn, blijft ARQ zich met volle overgave inzetten voor het welzijn van mens en maatschappij. Drogendijk: “We kunnen echt niet alles voorkomen. Maar we kunnen het wel omdraaien: als er in een samenleving ergens echt niet over gesproken wordt, dan blijft frustratie, boosheid en verwijt bestaan.” En daar is Reerds het uiteraard mee eens. “Alsje kunt herdenken, als je mag discussiëren, als er voor- en tegenstanders mogen zijn, verklein je de kans op nieuwe escalaties. En daarmee de kans op nieuwe, langdurige levens met oorlog.”
Dit artikel verscheen eerder in NC Magazine nr. 24 (najaar 2023). Het artikel is geschreven door Timo Waarsenburg, de foto is van Paul Tolenaar.