Geschiedenis 5 mei

Capitulatie
In 1945 werd de bevrijding gevierd op 31 augustus, de verjaardag van koningin Wilhelmina. De regering besloot dat de viering vanaf 1946 op 5 mei zou plaatsvinden. Deze dag werd gekozen omdat op deze datum in 1945 de capitulatie van de Duitsers in werking was getreden¹. In de opvolgende jaren werd er vaak geschoven met de datum wanneer 5 mei op een zondag viel. Hieraan kwam een einde toen de regering in 1968 besloot de bevrijding altijd op 5 mei te vieren.

Tijdens de wederopbouwperiode in de naoorlogse jaren ging de voorkeur uit naar een vrije dag op Koninginnedag en nam het enthousiasme voor het vieren van de bevrijding af. De organisatie van 5 mei was lange tijd in handen van wisselende comités die er helaas niet in slaagden een nationale traditie, zoals de Dodenherdenking, op te bouwen. Dit verbeterde in 1955 met de militaire herdenking van de capitulatie in Wageningen. In 1958 werd besloten 5 mei voortaan eens in de vijf jaar nationaal te vieren.

Nationale feestdag
Toen in 1975 de Wet Uitkeringen Vervolgingsslachtoffers in werking trad, raakten meer oud-verzetsmensen en mensen uit Joodse en Indische kring bij 5 mei betrokken. Mede dankzij de aanwezigheid van de koningin groeide de belangstelling vanaf 1980 zodanig dat 5 mei in 1982 tot algemeen erkende feestdag werd uitgeroepen. Het Nationaal Comité Viering Bevrijding probeerde van 1980 tot 1988 een jonger publiek te bereiken, met gering succes. Omdat ook de samenwerking met het Comité Nationale Herdenking moeizaam verliep, besloot de regering in 1987 tot de oprichting van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. In 1990 kreeg 5 mei bij Koninklijk Besluit de status van jaarlijkse nationale feestdag. Met Koninginnedag (nu: Koningsdag) zijn dat de twee nationale feestdagen die Nederland vanaf dat moment kent.

Bezinning en viering
De invulling van de viering van 5 mei heeft sinds 1988 geleidelijk aan steeds meer samenhang gekregen met de Dodenherdenking op 4 mei. Gaandeweg is het accent op de feitelijke historische bevrijding verschoven naar het belang van vrijheid in het algemeen. Met een ingetogen ochtendprogramma wordt – door stil te staan bij de kwetsbaarheid van vrijheid – een overgang gemaakt van herdenken naar vieren. De 5 mei-lezing speelt daarin sinds 1995 een belangrijke rol. Sinds 1996 is elk jaar een andere provincie betrokken bij de uitvoering van het nationale programma: Ter inspiratie voor de invulling van het programma wordt gebruik gemaakt van een jaarthema.

In de provincie waar het ochtendprogramma plaatsvindt, geeft de minister-president sinds 1996 het startschot voor de Bevrijdingsfestivals. Met de veertien Bevrijdingsfestivals – in iedere provincie, de hoofdstad Amsterdam en de hofstad Den Haag – die vanaf 1994 ’s middags en ’s avonds worden georganiseerd, is het gelukt veel jongeren te bereiken; een miljoen bezoekers vieren daar jaarlijks de vrijheid. Sinds 1996 wordt 5 mei, in aanwezigheid van de koning en de koningin, feestelijk afgesloten met het 5 mei-concert op de Amstel in Amsterdam. De NOS zendt het concert live uit.

Noot
1: Op 4 mei 1945, om 18.30 uur werd op de Lüneburger Heide in Duitsland de onvoorwaardelijke overgave van alle Duitse troepen in Nederland, Noordwest-Duitsland, Helgoland en Denemarken geaccepteerd. Het document van overgave (‘Instrument of surrender‘) trad op 5 mei om 08.00 uur in werking. De Duitse vijandelijkheden in Nederland stopten en Nederland was bevrijd. In Wageningen zijn op 5 mei de bevelen ter implementatie van het document van overgave getekend, de zogenaamde overgavebevelen (‘Orders on the surrender‘).

De invulling van 4 en 5 mei als dagen van herdenken en vieren is vanaf het einde van de Tweede Wereldoorlog continu in ontwikkeling. Hieronder een schets van de ontwikkeling van de Nationale Herdenking door de jaren heen.

• 31 augustus: nationale gedenkdag met theaterspel op de verjaardag van koningin Wilhelmina in het Olympisch Stadion in Amsterdam.

• 16 januari: de Ministerraad besluit dat de viering van de bevrijding voortaan op 5 mei is, zonder daarvan een vrije dag te maken.
• 4 mei: viering van de bevrijding in het Olympisch Stadion in Amsterdam, omdat 5 mei op zondag valt.

• Overheidspersoneel krijgt op 5 mei om 16.00 uur vrij.

• Overheidspersoneel krijgt op 5 mei een halve dag vrij.

• De regering stelt het Nationaal Comité Viering Bevrijdingsdag 5 mei in dat landelijke richtlijnen voor het programma opstelt.
• De eerste militaire herdenking van de bevrijding wordt op 5 mei in Wageningen gehouden.

• De regering besluit dat 5 mei jaarlijks alleen met vlaggen en een programma voor de schooljeugd wordt gevierd. Alleen in lustrumjaren geldt 5 mei als nationale Bevrijdingsdag en hebben ambtenaren een vrije dag.

• De Nationale Viering van de Bevrijding vindt eens in de vijf jaar plaats.

• Eerste 5 mei-viering met speciale aandacht voor Joodse, Indische en communistische oorlogsslachtoffers na invoering uitkeringswetten.

• De regering besluit tot oprichting van het Comité Nationale Viering Bevrijding dat jaarlijks een manifestatie in een andere provinciehoofdstad organiseert.
• Eerste Bevrijdingsfestival in Haarlem onder de titel ‘Bevrijdingspop’.  Daarna volgen Amsterdam en Wageningen.

• 5 mei wordt bij Koninklijk Besluit aangewezen als jaarlijkse Bevrijdingsdag en daarmee als erkende feestdag.

• 5 mei: lustrumviering bevrijding in Rotterdam met geallieerden.
• De bondskanselier van West-Duitsland is aanwezig bij de opening van een tentoonstelling over het verzet.

• Minister-president Lubbers dringt aan op een fusie van de twee afzonderlijke nationale comités voor 4 en 5 mei.

• Koninklijk Besluit tot instelling Nationaal Comité 4 en 5 mei, met leden op persoonlijke titel.

• De Nationale Viering van de Bevrijding heeft een thematisch programma en vindt plaats in Amsterdam, meestal in Koninklijk Theater Carré.

• 5 mei krijgt de status van nationale feestdag, maar wordt geen algemene vrije dag.
• Het Nationaal Comité 4 en 5 mei begint met ondersteuning van de Bevrijdingsfestivals. Het plan ontstaat om in alle provincies een Bevrijdingsfestival te organiseren.

• De eerste Ambassadeur van de Vrijheid treedt op. Hij reist per helikopter van de Koninklijke Luchtmacht langs de Bevrijdingsfestivals en brengt daar een muzikale boodschap.

• Iedere provincie heeft een eigen Bevrijdingsfestival. Het Nationaal Comité coördineert de festivals.

• Koningin Beatrix houdt de eerste 5 mei-lezing in de Ridderzaal in Den Haag.
• Viering van vijftig jaar bevrijding met veel aandacht voor grondrechten, en een concert op de Amstel in aanwezigheid van geallieerde veteranen.

• Het Nationaal Comité geeft een andere opzet aan de invulling van 5 mei. Een ingetogen ochtendprogramma op 5 mei maakt een overgang van herdenken naar vieren. De 5 mei-lezing speelt daarin sinds 1995 een belangrijke rol. Sinds 1996 is elk jaar een andere provincie betrokken bij de uitvoering van het nationale programma waarbij een jaarthema voor inspiratie zorgt. In de provincie waar het ochtendprogramma plaatsvindt, geeft de minister-president sinds 1996 het startschot voor de Bevrijdingsfestivals. Bevrijdingsdag wordt feestelijk afgesloten met het 5 mei-concert op de Amstel.

• Start ontsteken Bevrijdingsvuur.

• Den Haag heeft nu ook een officieel erkend Bevrijdingsfestival. Dat brengt het totaal op veertien festivals; in iedere provincie, de hoofdstad Amsterdam en de hofstad Den Haag vieren jaarlijks een miljoen mensen de vrijheid.

• De Duitse Bondspresident Joachim Gauck houdt de 5 mei-lezing.

• Een vernieuwde opzet voor het begin van de Nationale Viering van de Bevrijding: de dag start met een afwisselend televisieprogramma rondom de 5 mei-lezing, ieder jaar in een andere provincie, dat live door de NOS wordt uitgezonden.

• Het Nationaal Comité omarmt de Vrijheidsmaaltijden als aanvulling op de landelijke activiteiten op 5 mei.

• 75 jaar vrijheid zou in het hele land groots gevierd worden. Door de maatregelen vanwege de Covid-19-pandemie kunnen veel festiviteiten niet doorgaan of worden aangepast en vertaald naar televisieprogramma’s of andere (digitale) vormen. Ook honderden Vrijheidsmaaltijden kunnen niet doorgaan, in het hele land worden daarom blikken met Vrijheidssoep verspreid.

• Bondskanselier Angela Merkel houdt de 5 mei-lezing.

• Voor het eerst vinden er in heel het Nederlandse Koninkrijk Vrijheidsmaaltijden plaats, meer dan 400 in totaal.