Vierhouten, gedenkstenen bij ‘Het Verscholen Dorp’

Vorm en materiaal
De gedenkstenen bij 'Het Verscholen Dorp' te Vierhouten (gemeente Nunspeet) zijn uitgevoerd in zwart marmer. De twee stenen liggen op de plaats waar de bezetter acht joden heeft doodgeschoten en begraven. Op beide stenen is een davidster aangebracht.

Teksten
De tekst op de linker gedenksteen luidt:

'IN DEZE OMGEVING WERDEN OP 31 OKTOBER 1944
ONZE JOODSE LANDGENOTEN GEFUSILEERD

ARNOLD DE LEEUW 58 JR.
LOUISA MATHILDA DE LEEUW-WEIJL 50 JR.
JOHAN DE LEEUW 29 JR.
AREND SAMUEL MEIJERS 45 JR.

4 mei 1994'.

De tekst op de rechter gedenksteen luidt:

'ZIJ VONDEN IN DE PERIODE 1943-1944 EEN TIJDELIJKE VERBLIJF-
PLAATS IN HET 'PAS-OP' KAMP.
JOHN ROELOF MEIJERS 6 JR.
HARTOG SPIJER 59 JR.
MAX GOMPES 73 JR.
KAATJE GOMPES-SCHOONHOED 66 JR.

4 mei 1994'.

Digitaal Joods Monument
De joodse oorlogsslachtoffers die op dit gedenkteken vermeld staan, zijn tevens opgenomen in het 'Digitaal Monument Joodse Gemeenschap in Nederland'. Hierin vindt u meer informatie over deze personen met waar mogelijk een korte biografie, familierelaties en adresgegevens.

Onder het kopje 'Geschiedenis' op deze pagina kunt u op een persoonsnaam klikken om doorverwezen te worden naar het Digitaal Joods Monument.

De gedenkstenen bij 'Het Verscholen Dorp' te Vierhouten (gemeente Nunspeet) zijn opgericht ter nagedachtenis aan de acht joodse medeburgers die hier op 31 oktober 1944 door de bezetter zijn gefusilleerd en begraven.

De namen van de acht slachtoffers luiden:

Arnold de Leeuw, Johan de Leeuw, Louisa Mathilda de Leeuw-Weijl, Arend Samuel Meijers, het jongetje John Roelof Meijers, Hartog Spijer, Max Gompes, en Kaatje Gompes-Schoonhoed.

Zij zaten verscholen in het onderduikersdorp.

In de bossen van Nunspeet werden van februari 1943 tot oktober 1944 langs de toen zanderige, vrijwel onbegaanbare Pas Op-Weg onderduikers verborgen. Door de plaatselijke bevolking waren hier hutten uitgegraven met namen als Blokhut, BIM-hut (Beatrix-Irene-Margriet) en Oranjehaven. In deze periode hebben in het dorp tussen de 80 en 120 mensen gewoond, te weten: joden, werkweigeraars, verzetsmensen, Amerikaanse militairen, Engelse vliegers, Duitse deserteurs, een Pool en een Rus.

Het begon met vijf mensen, die hun toevlucht zochten bij een pension in Nieuw Soerel. Omdat hun eerste onderduikadres verraden werd, vluchtten zij de bossen in. Hier werden in het najaar van 1943 tien primitieve hutten gegraven om de onderduikers te huisvesten. Door het lage grondwaterpeil bleven de half ondergrondse vertrekken kurkdroog. Ze werden voorzien van bedden, kacheltjes, cilinders met butagas, verbandtrommels en zelfs een brancard. Elke dag bracht een groep vrijwilligers uit Nunspeet water en voedsel, speeltjes, schoon goed en het laatste nieuws. Later werden zelfs waterputten geslagen.

Het waren uiterst spannende dagen. Steeds dreigde ontdekking en dat zou ongetwijfeld voor de onderduikers de dood betekenen. Bovendien liepen hun verzorgers ook gevaar. Daarom bestond in de dorpen rondom dat kamp een telefonisch waarschuwingssysteem tegen gevaar. Op een dag kwamen enkele joden twee verdwaalde Duitse militairen tegen aan de rand van hun hut. 'Wat doen jullie daar?' vroegen de soldaten. 'Wij zijn Naturfreunde en kamperen hier,' was het antwoord. Dit vonden de soldaten heel vermakelijk en het incident had geen gevolgen.

Op zondag 29 oktober 1944 werd het onderduikerskamp ontdekt door twee SS’ers die aan het jagen waren. Zij hoorden het geluid van houtzagen en houthakken in het bos, en vonden dat verdacht. Ze gingen op het geluid af en zagen juist een jongen die in het andere vak water was gaan, halen een brandgang oversteken. Na een kort verhoor lieten ze de jongen gaan en gingen naar 'De Paasheuvel' om versterking te halen.

Van de 87 onderduikers ontkwamen de meesten, 8 joodse onderduikers wisten niet te ontkomen. Zij werden gevangengenomen en in de kelder van 'De Paasheuvel' gevangengezet. Twee van hen werden aan de voet van 'De Paasheuvel' gefusilleerd. De anderen moesten later, samen met een executiepeloton, naar het 'Pas-Opkamp' lopen om daar gefusilleerd te worden. Ongeveer een kilometer buiten Vierhouten ontstond een schermutseling toen twee van de onderduikers probeerden te vluchten. Een van hen werd op de vlucht doodgeschoten, de ander keerde terug toen zijn 6-jarige zoontje begon te schreeuwen. Er werden drie kuilen gegraven waar de onderduikers in moesten gaan liggen. Vervolgens werden zij doodgeschoten. Ook het 6-jarige jongetje ontkwam niet aan dit lot. Dit waren Arnold de Leeuw, Louisa Mathilda de Leeuw-Weijl, Johan de Leeuw, Arend Samuel Meijers, Hartog Spijer, Max Gompes, Kaatje Gompes-Schoonhoed en het jongetje John Roelof Meijers. Op de plek waar zij werden gefusilleerd, is dit monument geplaatst.

Onthulling
Het monument is onthuld op 4 mei 1994.

Locatie
Het monument bevindt zich in de bossen bij Vierhouten en Nunspeet, langs de Tongerenseweg. De gedenkplaats is goed bereikbaar: lopend (plm. 5 km vanaf bezoekerscentrum Zandenbos), fietsend (over de Pas Op-Weg en over een fietspad vanuit Vierhouten) en met de auto (uitsluitend vanaf de kant van Vierhouten).

Bron
Contactblad van de Stichting 1940-1945 van oktober 2002.

Voor meer informatie

• Het geheime dorp van H.J. van Nijnatten-Doffegnies (uitg. Callenbach, 7e dr. 1976). Dit is een historische roman over het onderduikersdorp in de bossen bij Vierhouten en Nunspeet op de Veluwe;
• Het verscholen dorp van A. Visser. Dit boek is verkrijgbaar bij de meeste boekhandels op de Veluwe.