Damwâld, monument voor Jakob Klok

Vorm en materiaal
Het monument voor Jakob Klok in Damwâld (Damwoude) (gemeente Dantumadiel) is een bronzen standbeeld van een mannenfiguur. Het beeld is geplaatst op een bakstenen voetstuk met bronzen plaquette.

Tekst
De tekst op de plaquette luidt:

'JAKOB KLOK
4-2-1883 6-8-1984

HOOFDMEESTER OPENBARE LAGERE SCHOOL
AKKERWOUDE
VERZETSMAN 1940-1945

VER. VAN DORPSBELANGEN
AKKERWOUDE 5 MEI 1999'.

Het monument voor Jakob Klok in Damwâld (gemeente Dantumadiel) is opgericht ter nagedachtenis aan de verzetsman.

Jakob Klok is in 1893 geboren in Nieuw-Scheemda. Na de lagere school, ging Jacob naar de avondnormaalschool in Nieuwolda en later naar de dagnormaalschool in Winschoten om een opleiding tot onderwijzer te volgen. Het verblijf op deze school heeft een beslissende invloed op zijn leven gehad: hij kwam er in aanraking met het democratisch-socialisme en de geheelonthouding, principes waaraan hij zijn leven lang trouw is gebleven. In 1912 behaalde Jakob de akte van bekwaamheid als onderwijzer. Hij kon tamelijk snel aan de slag: eerst in Wagenborgen en een paar maanden later in Finsterwolde.

In 1915 moest Klok in verband met de dreigende oorlogsomstandigheden als 'landstormplichtige' in dienst. Behalve dat hij zich in militaire dienst sterk maakte voor de Sociaal Democratische Soldaten Vereniging, behaalde hij ook de hoofdakte. Dat gaf hem de mogelijkheid om de dienstplicht weer te verlaten als hij hoofd van een kleine school kon worden. Dit gebeurde dan ook toen hij in 1917 benoemd werd aan de openbare lagere school in Burdaard. Hij trouwde en ging wonen in de woning voor het schoolhoofd, bij de lagere school (nu: Eewal 49). Toen Jakob Klok in 1923 op eigen verzoek naar de grotere school van Akkerwoude werd overgeplaatst was hij daar zeer welkom.

Klok bemoeide zich met allerlei maatschappelijk onrecht waar hij dat maar zag. Hij heeft meegewerkt aan de oprichting van een afdeling van de Nederlandse Vereniging tot Afschaffing van Alcoholhoudende Dranken (NV), hij was in elk geval lid en bestuurslid (voorzitter?) van de plaatselijke afdeling van de Vereniging voor Volksonderwijs en rond 1920 was hij ook voorzitter van het 'Onderwijzersgezelschap Dantumadiel' een verband van onderwijzers van de openbare scholen in de gemeente. Hij sloot zich ook aan bij de afdeling Akkerwoude van de SDAP. In elk geval vanaf 1927, maar misschien al eerder, ging hij ook hierin een belangrijke rol spelen, eerst als secretaris, later ook als voorzitter. Vanaf 1935 had hij voor de SDAP zitting in de Provinciale Staten van Friesland en na de Tweede Wereldoorlog voor de PvdA, die hij in Friesland had helpen oprichten. Hij werd toen voorzitter van het gewest Friesland van de PvdA en later ook fractievoorzitter en lijsttrekker voor de regio Dokkum.

Daarnaast had hij energie genoeg om zich in te zetten voor de 'kleinere' dingen in het dorpsleven. Hij richtte een gymnastiekvereniging op, ijverde voor een eigen drankvrij gebouw voor de NV, de SDAP en de NVV, was als administrateur en 'oom Jaap' medewerker voor een blad voor het openbaar onderwijs, schreef voor een blaadje van de winkeliersvereniging 'tante Jo', zat in de Vereniging voor Ziekenhuisverpleging, enz.

Kloks verzet tegen de Duitse bezetter begon voor hem zelf bijna ongemerkt. Hij gaf in zijn school in Akkerwoude gelegenheid voor bijeenkomsten van de SDAP, zolang deze vergaderingen nog waren toegestaan. Later vonden ook illegale bijeenkomsten plaats op de zolder van de winkel van Kloks schoonvader Sipke Blumers aan de Molenweg in Murmerwoude (nu: Chinees Indisch restaurant Jin Guang) Toen een kennis kwam vragen om adressen voor onderduikers was dat een duidelijker stap in de richting van verzet, gevolgd door het daadwerkelijk onderbrengen van mensen, op vaak wat meer afgelegen boerderijen. Ook begon hij toen met het ophalen van geld voor de vrouwen van onderduikers die onverzorgd achterbleven.

Inmiddels was hij ook begonnen met het 'ritselen' van bonkaarten in verband met de distributie, of beter: de rantsoenering van voedingsmiddelen en andere artikelen, zoals kleding. Ook was hij al snel betrokken bij het vervalsen van identiteitsbewijzen. Hij werkte voornamelijk alleen. Eind 1942, begin 1943 nam het verzet een hardere en meer gestructureerde vorm aan. Samen met timmerman-aannemer Klaas Wijbenga uit de Valom en gemeenteambtenaar Douwe de Vries vormde Klok een driemanschap dat leiding gaf aan de illegale activiteiten in Dantumadiel. In elk dorp was een hoofdcontactpersoon die op zijn beurt weer over verschillende contactpersonen beschikte. Binnen het driemanschap was Klok belast met de afdeling onderduikers en alles wat daarbij hoorde.

Vanaf dat moment was Klok, in de illegaliteit bekend als 'Jansma', bijna onafgebroken in de weer. Door hemzelf of via hem werden tientallen veelal joodse onderduikers ondergebracht op veilige adressen. Zelf 'logeerde' hij in verband met de veiligheid in deze tijd op meer dan vijfentwintig verschillende adressen. Klok gold voor velen als uiterst betrouwbaar en moedgevend in deze donkere tijden. Zo werd het volkomen geaccepteerd en gewaardeerd dat de als niet-kerkelijk en niet-gelovig bekendstaande Klok op een zondagmorgen de preken van de dominees Engelsman en Wijnia in de Hervormde en Gereformeerde Kerk onderbrak om te waarschuwen voor een razzia van landwachters en dreigende arrestatie van jonge mannen voor de Arbeitseinsatz.

Het vertrouwen dat hij genoot, heeft hem in de oorlogstijd waarschijnlijk meermalen voor arrestatie behoed. Zijn buren hielden een oogje in het zeil en waarschuwden soms voor dreigend gevaar. Veel NSB-ers moeten ook van zijn activiteiten geweten hebben, maar óf ze deinsden er voor terug hem te verraden, óf ze wachtten op een beter moment om een grotere slag te slaan. Het kwam voor dat kinderen van NSB-ers die bij hem in de klas hadden gezeten of nog zaten, hem kwamen waarschuwen. Ook toen Klok in januari 1945 definitief 'verdween', bleek via een van de kinderen van een NSB-er dat ze heel goed wisten waar meester Klok zat.

Op 14 april 1945 werd Dantumadiel bevrijd. Klok heeft vanaf het balkon van het gemeentehuis al zijn invloed aangewend om te voorkomen dat de feestvreugde te vroeg losbarstte omdat nog niet alle gevaar geweken was. Ook kon hij door zijn beheerste optreden voorkomen dat men zich in zijn blijdschap en in blinde woede tegenover de landverraders overgaf aan excessen. Op 25 april werd hij benoemd tot waarnemend burgemeester van Kollumerland. In 1947 volgde de benoeming tot burgemeester van de gemeente het Bildt.

Oprichting
De oprichting van het monument was een initiatief van de Vereniging voor Dorpsbelangen Akkerwoude (Damwâld) en werd financieel mede mogelijk gemaakt door: gemeente Dantumadiel, provinsje Fryslân, Rabobank Noord-Oost Friesland, afdeling PvdA Dantumadiel/Driesum, stichting Februari 1941, gewest PvdA Friesland, stichting tot Bevordering van Culturele en Sociale belangen Damwâld e.o., ANDO Dokkumer Wouden, Ben Flootman Assurantiën en vele particuliere giften.

Onthulling
Het monument is onthuld op 5 mei 1999 door de weduwe van Jakob Klok, mevrouw Aukje Anna Klok-Blumers, en de burgemeester van Dantumadiel, de heer Jan Eggens. Behalve het standbeeld is er in Damwâld ook een straat naar Jakob Klok genoemd, de Meester Klokweg. In Sint Annaparochie is er een Burgemeester Klokstraat.

Locatie
Het monument is geplaatst in Damwâld (gemeente Dantumadiel). Het staat in het centrum van het vroegere dorp Akkerwoude, nu de westelijke wijk van Damwâld, vlakbij de N.H. Kerk. Hier stond voorheen de grote herberg die in 1955 werd afgebroken.

Bronnen

• Martin de Graaf;
• www.meesterklok.nl.

Voor meer informatie
Die rooie schoolmeester van Akkerwoude van Geert Klok (Kollum, 2006). ISBN 978-90-78050-04-9.