Het monument
Vorm en materiaal
Het monument voor omgekomen werknemers van Polak & Schwarz in Zaandam (gemeente Zaanstad) is een plaquette. De plaquette hangt bij de entree van ‘Maison d’Essence’. Dit is het enige nog bestaande gebouw van de voormalige Zaandamse fabriek van Polak & Schwarz aan het Irene Vorrinkplein in Zaandam. Bij de plaquette hing een informatiebordje.
Tekst
De tekst op de plaquette luidt:
| ‘1940 IN MEMORIAM 1945 | |
| B. SCHWARZ DE FLES ECHTGENOTE VAN DE OPRICHTER | |
| PROF. MR. DR. LEO POLAK PRESIDENT-COMMISSARIS | |
| DR. J.S. BRUSKE COMMISSARIS | |
| EVELINE BRONKHORST | PH. POOL |
| PHILINE H. COHEN | S.J. POP |
| E.P.A. COHEN | D. PRESO |
| A. DAVIDS | M.J. PRINS |
| S. DAVIDS | M. DE ROOD |
| H. GROENMAN | R.R.M. SOBERNHEIM |
| S. DE JONGH | H. SONS-DE GORTER |
| F. KOETZER | L. VAN THIJN |
| M. MORPURGO | H. VAN WITSEN’. |
De geschiedenis
Het monument voor omgekomen werknemers van Polak & Schwarz in Zaandam (gemeente Zaanstad) herinnert aan 22 slachtoffers van de Holocaust en de Tweede Wereldoorlog. Onder hen professor Leo Polak, één van de bekendste Nederlandse filosofen van de twintigste eeuw, en drie leden van de familie Schwarz.
Zaandam was op 17 januari 1942 de eerste gemeente in Nederland van waaruit Joodse inwoners gewongen vertrokken.
Onthulling
Op 26 april 1949 werd de plaquette onthuld door Henriette Polak-Schwarz. Het monument is op 4 mei 2003 opnieuw onthuld.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
De tekst op het informatiebord luidde:
‘OP 4 MEI 2003 WERD DEZE PLAQUETTE VAN HET
VOORMALIGE GEUR- EN SMAAKSTOFFENBEDRIJF
POLAK & SCHWARZ OPNIEUW ONTHULD
TER NAGEDACHTENIS VAN ZIJN 22 JOODSE,
VOORNAMELIJK AMSTERDAMSE SLACHTOFFERS
VAN DE HOLOCAUST
IN DE TWEEDE WERELDOORLOG.
ZAANDAM WAS, OP 17 JANUARI 1942,
DE EERSTE GEMEENTE IN NEDERLAND
VANWAAR DE JOODSE INWONERS WERDEN
GEDWONGEN TE VERTREKKEN,
NAAR AMSTERDAM EN WESTERBORK.
BIJNA 180 JOODSE ZAANKANTERS
WERDEN SLACHTOFFER VAN DE
HOLOCAUST.’
Wijziging
Op 26 april 1949 werd de plaquette onthuld door Henriëtte Polak-Schwarz. Het monument was bevestigd op de gevel van het Compositielaboratorium. De plaquette was ontworpen door de heer L. Schonitzer en is gegoten door Metaalgieterij Holland in Amsterdam.
Tijdens de renovatie van het pand door de Verenigde Zaandamse Volkshuisvesting (ZVH) werd het monument teruggevonden. In overleg met de werkgroep Joodse Geschiedenis Zaanstreek is de plaquette aangebracht bij de ingang van het appartementencomplex. In 2003 is het monument, met daarbij een informatiebordje, opnieuw onthuld. Het informatiebordje is nadien gestolen.
Bronnen
‘Monumenten Spreken’
Een korte documentaire over dit monument is hier te bekijken. Aanvullende informatie over de 28 monumenten in de Zaanstreek is te vinden op de website Monumenten Spreken.
