Het monument
Vorm en materiaal
Het monument in de Dorpskerk te Wassenaar is een gedenksteen van witte natuursteen met in reliëf een viertal mensenfiguren.
Tekst
De inscriptie op de gedenksteen luidt:
‘IN DANK AANGEBODEN DOOR
SCHEVENINGSE, KATWIJKSCHE
EN ANDERE VERDREVENEN
GEHUISVEST VAN 1943-1945.’
Symboliek
De geëvacueerde inwoners worden gesymboliseerd door drie personen, die met open armen worden opgevangen door de kerk, weergegeven in de figuur van een predikant.
De geschiedenis
Het monument in de Dorpskerk te Wassenaar is een geschenk van de geëvacueerde inwoners van Scheveningen en Katwijk die in de periode 1943-1945 in Wassenaar onderdak vonden.
Om de westkust van het Duitse Rijk te vrijwaren van geallieerde invasies, werd op 14 december 1941 door het ‘Oberkommando der Wehrmacht’ (OKW) de order gegeven tot de bouw van de ‘Neue Westwall’. De bezetter begon met de aanleg van fortificaties. Er werden drie sectoren ingesteld, waarvan één voor het gebied van Texel tot aan Wassenaar. Toen in de zomer van 1942 de definitieve plannen voor de kustverdediging van West-Europa werden vrijgegeven, sprak men niet meer over de ‘Neue Westwall’, maar over de ‘Atlantikwall’. Op 14 juli 1942 werden vijftien havensteden uitgeroepen tot ‘Verteidigungsbereich’ en tevens werden er plannen vrijgegeven voor de bouw van permanente bomvrije bunkers, ook wel ‘ständige’ of ‘festungsmäige’ genaamd. Ook maakten kustbatterijen, luchtafweerbatterijen, geschutskazematten, hoofdkwartiercomplexen en verbandplaatsen deel uit van deze linie, die duizenden bouwwerken omvatte. Tot in 1945 is de linie uitgebouwd en versterkt tot een uiteindelijke lengte van 2700 km langs de gehele kust van Noorwegen tot aan de Frans-Spaanse grens.
Ten noorden van Wassenaar werd in de opbouw van de ‘Atlantikwall’ de ‘Stützpunktgruppe’ Katwijk ingericht. Deze diende ter verdediging van het tactisch belangrijke vliegveld Valkenburg en de kuststrook. Het vliegveld werd omgeven door een verdedigingsgordel van lichte luchtafweerbatterijen. Aan de noordzijde van de gemeente Wassenaar werden vanaf de zeereep tot aan de oostzijde van het vliegveld allerlei voorzieningen getroffen om een mogelijke invasie tegen te houden. Hierbij werd zoveel mogelijk gebruik gemaakt van waterhindernissen. Waar deze ontbraken, zoals aan de zuidzijde van het vliegveld, werd een tankgracht gegraven. Vanaf de Katwijkseweg bouwde de bezetter een antitankmuur. Deze liep door het bollenland en de duinen naar het strand. In de zeereep op de grens van Wassenaar en Katwijk lag een zware luchtafweerbatterij. Ten zuiden van Wassenaar werd de ‘Stützpunktgruppe’ Scheveningen ingericht, bestaande uit een kustbatterij.
Om de verdedigingswerken te kunnen bouwen, werd de Wassenaarse kuststrook vanaf april 1942 tot verboden gebied verklaard. Vanaf augustus 1942 moest de bevolking van verschillende kustplaatsen geëvacueerd worden naar andere plaatsen. De vissersplaatsen Scheveningen en Katwijk werden grotendeels ontruimd. Grote delen van de bebouwing direct aan de kust moesten worden gesloopt. Herkenningspunten zoals torens werden afgebroken en schootsvelden geruimd. Ook werden gedeelten van het Wassenaarse grondgebied, die behoorden bij de ‘Stützpunktgruppen’ Katwijk en Scheveningen, ontruimd. De evacuaties moesten in januari 1943 voltooid zijn.
Medio 1943 waren al 3.000 bewoners uit het Benoordenhout, via bemiddeling van het evacuatiebureau, bij de Wassenaarse bevolking ondergebracht. Ook vanuit Katwijk werden inwoners geëvacueerd naar Wassenaar. Tevens moesten de woningen van ongeveer 500 alleenstaanden, gepensioneerden en renteniers worden ontruimd, om plaats te maken voor grotere gezinnen waarvan het hoofd in Den Haag werkzaam was. Ook in het Willibrorduspension bracht men een aantal gezinnen onder. Tegen het einde van de oorlog vonden 4.795 evacués in Wassenaar onderdak.
Onthulling
Het monument is onthuld op 8 november 1946 door de heer De Kraa, namens de Scheveningse en Katwijkse geëvacueerden.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
De gedenksteen in aangebracht naast de toegang tot de consistoriekamer van de Hervormde Dorpskerk te Wassenaar.
Bronnen
- Wassenaar in de Tweede Wereldoorlog van F.R. Hazenberg, A.N.W. Kenens, W.P. van der Krogt, R. van Lit en C.N.J. Neisingh. (Wassenaar, Stichting Wassenaar ’40-’45, 1995). ISBN 90-802362-1-7;
- Stichting Oud-Wassenaar.
