Heythuysen, vredesmonument

Vorm en materiaal
Het vredesmonument in Heythuysen is een bronzen beeld van een vrouwenfiguur die een groep duiven vrijlaat. Het beeld is geplaatst onder een boog van roestvrij staal. Het geheel is geplaatst op een cirkel van basaltblokjes. In het grondvlak is een bronzen gedenkplaat ingemetseld. Het gedenkteken is 1 meter 50 hoog, 6 meter breed en 2 meter 50 diep.

Tekst
De tekst op de gedenkplaat luidt:

‘DOOR SCHUTTERIJ ST. NICOLAAS HEYTHUYSEN GESCHONKEN BIJ
GELEGENHEID VAN HAAR EEUWENFEEST (1881-1981)
TER NAGEDACHTENIS AAN HEN DIE VIELEN. 27 JUNI 1981′.

Symboliek
Het monument staat symbool voor de vrede. De steel en hark van de schutters vormen de boog die bescherming biedt aan de vrouwenfiguur met vredesduiven.

Wijzigingen
In maart 2017 zijn drie van de vijf plaquettes van het Vredesmonument in Heythuysen gestolen. Het is nog onduidelijk of het monument voor de plaatselijke herdenking op 4 mei 2017 gerestaureerd zal zijn.

Het vredesmonument in Heythuysen is opgericht ter nagedachtenis aan alle medeburgers die tijdens de bezettingsjaren door oorlogshandelingen zijn omgekomen. Het gedenkteken benadrukt tevens dat vrijheid en vrede niet vanzelfsprekend zijn.

Na een voorspoedige opmars door Noord-Frankrijk en België waren de Amerikanen van de 30ste infanterie ‘Old Hickory’ erin geslaagd het grootste deel van Zuid-Limburg te bevrijden. Vervolgens wilden de geallieerden op 17 september 1944 met een groot offensief (operatie ‘Market Garden’) vanuit België een bruggenhoofd over de grote rivieren in Nederland veroveren, door met luchtlandingstroepen in een bliksemsnelle aanval bruggen in Noord-Brabant en Gelderland veilig te stellen. Vanuit België moesten grondtroepen over de veroverde bruggen naar het IJsselmeer optrekken.

Er werden drie complete divisies gedropt: de 101ste US Airborne Divisie bij Eindhoven en Veghel, de 82ste US Airborne Divisie bij Grave en Groesbeek en de 1ste Britse Airborne Divisie bij Arnhem en Oosterbeek. Bij de Amerikanen verliep alles vrij goed. De bruggen over de Maas en het Maas-Waalkanaal bij Heumen en de meeste bruggen nabij Eindboven vielen in hun handen en na harde strijd ook de Waalbrug bij Nijmegen. Maar de Rijnbrug bij Arnhem bleek een brug te ver. De Britse para’s werden verrast door Duitse pantsertroepen en moesten zich onder zware verliezen terugtrekken in de Betuwe.

Nadat de Slag om Arnhem werd verloren, is de aanval gestokt. Wel was dankzij de samenwerking van Amerikaanse en Engelse soldaten een deel van Noord-Brabant en Gelderland in geallieerde handen terechtgekomen, de zogeheten ‘Corridor’. In het deel van Nederland dat nog niet bevrijd was, kreeg de bevolking het tijdens de hongerwinter van 1944-1945 zwaar te verduren. 

De Peelstreek, het kanaal Wessem-Nederweert en de Noordervaart werden door de bezetter in de hoogste staat van verdediging gebracht en alle bruggen werden vernield. In Midden- en Noord-Limburg werden vele kerken van dynamiet voorzien, omdat de torens ideale uitkijkposten vormden. De Duitse Sprengcommando’s hadden in veel gevallen zoveel springstof aangebracht dat niet alleen de torens, maar het hele kerkgebouw de lucht inging. Zo verging het de kerken van Baexem, Beegden, Buggenum, Haelen, Kessel, Leveroy en Meijel. Maar de Sint Nicolaastoren van Heythuysen kwam er genadig vanaf.

In Heythuysen werden heel wat Duitse militairen ingekwartierd. Buitendien kwamen daar dagelijks grote aantallen evacués bij die het frontgebied waren ontvlucht. In de kerk van Heythuysen installeerde de bezetter 52 kilo dynamiet. Toen de klokkenist Eduard van Wegberg het uurwerk in de toren wilde opwinden, zag hij dat op 26 plaatsen staven springstof waren aangebracht. Hij besloot het ontstekingsmechanisme van de staven te saboteren, waardoor de grote klap uitbleef. Tijdens de eerstvolgende mis op zondag 8 oktober 1944 werd de kerk door de Grüne Polizei omsingeld. Alle mannen tussen 16 en 60 jaar werden opgepakt. Ook na de missen van negen en tien uur werd een razzia gehouden. In de toren werd een nieuwe springlading aangebracht. Na het vergrendelen van de toegangsdeur, snauwde de commandant van het Sprengcommando de pastoor toe dat hij ‘unter keine Bedingung’ iemand in de toren mocht toelaten. Desondanks trapten Heythuyser mannen die aan de razzia wilden ontkomen, de deur in om zich in de toren te verstoppen. De Sprengcommandant was razend toen hij van de geforceerde deuren hoorde en bevestigde een boobytrap achter de toegangsdeur.

Op 15 november 1944 waren de geallieerden in aantocht. Toen pater Samuel het bericht bereikte dat de bezetter onderweg was om de toren op te blazen, stuurde hij de kerkgangers in allerijl naar huis. Om één uur in de middag stopte bij de kerk een auto, waaruit drie Duitse soldaten tevoorschijn kwamen. Nadat zij de mensen in de buurt hadden gewaarschuwd, verdwenen zij in de toren. Korte tijd later klonk een doffe knal. Een steekvlam schoot door een van de galmgaten naar buiten. Het sprengcommando kwam naar buiten. Een van de militairen was gewond en werd ter plaatse verbonden. Van woede richtte zijn kameraad zijn pantservuist op de toren om hem alsnog te kunnen opblazen. Maar een zeer nabije granaatinslag deed hem van besluit veranderen. De Duitse soldaten sloegen op de vlucht. Heythuysen werd diezelfde dag bevrijd en de kerk was als door een wonder bespaard gebleven.

Onthulling
Het monument is onthuld op 27 juni 1981 door (vermoedelijk) burgemeester J.J.H. Hannen, ter gelegenheid van de viering van het eeuwfeest van de schutterij Sint-Nicolaas.

Locatie
Het monument is geplaatst in het gazon op de hoek Stationsstraat/Eijkerstokstraat te Heythuysen.

Bronnen

• Gemeente Heythuysen;
• Limburgse monumenten vertellen 1940-1945 van H.J. Mans en A.P.M. Cammaert. (Maastricht, Stichting Historische Reeks Maastricht, 1994). ISBN 90 70356 67 8;
• L1. ‘Plaquettes gestolen van oorlogsmonument in Heythuysen’.