Paramaribo, gedenksteen voor Anton de Kom

Vorm en materiaal
De gedenksteen voor Anton de Kom in Paramaribo (Suriname) is vervaardigd uit natuursteen. De gedenksteen is ongeveer 1.20 meter hoog en 40 centimeter breed. Op het natuursteen is een granieten plaquette met tekst aangebracht.

Tekst
De tekst op de plaquette luidt:

‘ “SRANANG
MIJN VADERLAND.
EENMAAL HOOP IK
U WEER TE ZIEN.
OP DE DAG WAAROP
ALLE ELLENDE
UIT U WEGGEWIST ZAL ZIJN.”

TER HERINNERING AAN
ANTON DE KOM
ONTHULD OP 22 FEBR. 1986.’

Symboliek
De tekst op de granieten plaat zijn de laatste drie zinnen uit Anton de Kom zijn boek ‘Wij slaven van Suriname’, op bladzijde 222 van de eerste druk uit 1934. Het boek behandelt de geschiedenis van het land vanuit het oogpunt van een Surinamer en is een harde aanklacht tegen het koloniale bewind van Nederland en een pleidooi voor Surinaamse autonomie. Dit gedenkteken staat voor zijn geboortehuis, toen Pontewerfstraat geheten en sinds 2 mei 1981 omgedoopt tot Anton de Komstraat.

De gedenksteen voor Anton de Kom voor het geboortehuis in Paramaribo is opgericht ter nagedachtenis aan deze Surinaamse vrijheidsstrijder en verzetsman. Zijn leven werd gekenmerkt door het voeren van strijd tegen onrecht en onderdrukking. Strijd in Suriname tegen de Nederlandse koloniale macht en strijd in Nederland tegen de bezetter. Deze strijd voor sociale rechtvaardigheid heeft hij met zijn leven moeten bekopen.

Nederland, 1920 Cornelis Gerhard Anton de Kom, geboren in Suriname in 1898, gaat in 1920 naar Nederland, Den Haag. Na vrijwillige militaire dienst bij de Huzaren, vindt hij werk als assistent accountant. In deze tijd raakt hij politiek actief. Hij schrijft voor de Communistische Gids en Links Richten. Ook komt hij in contact met de nationalistische Indonesische studentenbeweging Perhimpoenan Indonesia die zich inzet voor de onafhankelijkheid van Indonesië. Hij begint met het schrijven van Wij slaven van Suriname.

Suriname, 1932-1933 In 1932 vertrekt De Kom, met vrouw en gezin, naar Suriname. Hij zet zich in tegen de uitbuiting van contractarbeiders. Zijn roep om emancipatie van het Surinaamse volk ten aanzien van de Nederlandse koloniale macht,

vindt gehoor binnen álle etnische bevolkingsgroepen van Suriname. De koloniale machthebber ziet hem als staatsgevaarlijk en arresteert De Kom. Na een volksoproer, dat ten koste van twee doden wordt neergeslagen, zet gouverneur Rutgers hem zonder proces op de boot naar Nederland.

Nederland, 1933-1934 In 1933 keert De Kom aldus gedwongen weer terug in Nederland, Amsterdam. De Amsterdamse arbeiders halen hem binnen als een held. Gezien de crisisjaren en zijn politieke activiteiten lukt het niet om werk te krijgen. Hij publiceert in 1934 Wij slaven van Suriname; zijn aanklacht tegen de Nederlands koloniale machthebber.

Nederland, 1940-1944 Na de Duitse inval in 1940 raakt De Kom betrokken bij het verzet. Hij schrijft voor de illegale pers en levert kopij aan het illegale blad De Vonk. In 1944 wordt hij gearresteerd door de Duitse Sicherheitsdienst. Via de gevangenis in Scheveningen en kamp Vught wordt hij in Oraniënburg tewerkgesteld in de Heinkelfabrieken, waar gevechtsvliegtuigen worden gemonteerd.

Duitsland 1944-1945 Oktober 1944 wordt hij naar het concentratiekamp Neuengamme vervoerd. Vlak voor het eind van de oorlog, april 1945, overlijdt hij in gevangenschap. Zijn stoffelijke resten worden later in een massagraf bij het kamp Sandborstel gevonden. In 1960 wordt Anton de Kom bijgezet op de erebegraafplaats te Loenen. In de jaren tachtig is postuum het verzetsherdenkingskruis aan Anton de Kom toegekend.

Anton de Kom wordt ook herdacht op het monument Anton de Kom in Paramaribo en het Monument voor Anton de Kom in Amsterdam.

Oprichting
Het monument is tot stand gekomen op initiatief van de Sociaal Culturele Vereniging Rialto, Paramaribo.

Onthulling
De gedenksteen is op vrijdag 22 februari 1985 in aanwezigheid van Anton de Kom zijn zus Fransje Sarucco-de Kom onthuld. Minister Allan Li Fo Sjoe van Onderwijs, Wetenschappen en Cultuur complimenteerde de Sociaal Culturele Vereniging Rialto met het initiatief om tot deze permanente herinnering te komen. Bataljonscommandant luitenant Paul Bhagwandas sprak namens het Militaire Gezag en belichtte de strijd van papa De Kom tegen het kolonialisme, tegen het racisme en tegen de onderdrukking. Volgens hem was de staatsgreep (die door de coupplegers revolutie wordt genoemd) een voortzetting van die strijd. Een jaar later – bij de onthulling van zijn borstbeeld op het terrein van de universiteit – wordt De Kom door de militairen toegeëigend als boegbeeld van de staatsgreep.

Er bestaat al vanaf die tijd het plan om van het geboortehuis een museum te maken. Een bord dat aan de voorgevel is bevestigd, roept de aanwezigen op deze actie te steunen. Een melkbus op de stoep biedt de gelegenheid tot het doen van giften. De regering zegt bij monde van minister Allan Li Fo Sjoe alle medewerking toe. Maar het museum komt er niet, ook niet na meerdere pogingen. In 2002 kondigt de Amsterdamse burgemeester Job Cohen aan dat Suriname en de gemeente Amsterdam gaan samenwerken om het huis te restaureren. In Suriname zijn de Stichting Anton de Kom, de Stichting Gebouwd Erfgoed Suriname en de Stichting Arbeids Mobilisatie en Ontwikkeling betrokken. In Nederland werken de provincie Noord-Holland en de Gemeentelijke dienst Maatwerk Amsterdam samen. De Vereniging Nederlandse Gemeenten stelt 91 duizend euro beschikbaar. Het plan wordt ondanks alle inspanningen nooit uitgevoerd. Armand Zunder van de Nationale Reparatie Commissie Suriname doet in februari 2015 een oproep tot herstel en behoud van het geboortehuis. Het mag niet baten, het verval gaat onverminderd en onvermijdelijk verder. Het laatste bericht uit 2021 is dat er een plan door ‘Stichting Anton de Kom’ wordt uitgewerkt het huis af te breken en te vervangen door een replica, gebaseerd op de originele bouwtekeningen.

Locatie
De gedenksteen bevindt zich voor het geboortehuis van Anton de Kom aan de Anton de Komstraat in Paramaribo (Suriname).

Bronnen

• Kastelein, Eric (2020), Oog in oog met Paramaribo. Verhalen over het herinneringserfgoed. Volendam, LM Publishers;
• www.ooginoogmetparamaribo.nl.