Den Helder, reddingboot ‘Javazee’

Vorm en materiaal
De dubbelschroef reddingboot ‘Javazee’ in Den Helder is een blauw-wit stalen boot die 21,05 meter lang en 4,64 meter breed is. De diepgang is 1,5 meter en de waterverplaatsing is 54,4 ton. Deze boot heeft een door vijf onderzeebootluiken afsluitbare romp. De bemanning bestaat, wanneer zij vaart, uit vijf personen; een schipper, een machinist en drie opstappers.

Op tweederde van de lengte, bezien vanaf de voorzijde, is een stuurhuis geplaatst. Deze is waterdicht af te sluiten met twee schuifdeuren. Als luiken en deuren zijn gesloten is de boot, indien omgeslagen, zelfrichtend. Dit betekent dat zij door de beweging van de zee in de varende positie terugkomt via een zelfrichtend koppel gevormd door de luchtbel in het afgesloten stuurhuis in combinatie met de zware kielconstructie en laaggeplaatste motoren.

Op het gladde dek vóór het stuurhuis kan een springnet worden bevestigd aan twee uitschuifbare palen en twee ogen aan het stuurhuis. Het net wordt bevestigd aan de twee daartussen gespannen staaldraden. Dit is een oude reddingmethode waarbij te redden personen van het in nood verkerende schip in het net springen. Deze boot is echter, net als haar zusterschepen de ‘Koningin Juliana’ en de ‘Zeemanspot’, ontworpen voor reddingen in samenwerking met een helikopter. Daarbij moet het voordek vrij zijn van obstakels. Het net wordt gebruikt wanneer een helikopter niet beschikbaar is. Achter het stuurhuis staat een zware buizenconstructie om met behulp van een sleeptros, opgeslagen in de achterbergplaats, een in nood zijnd schip eventueel te slepen.

De ‘Javazee’ heeft twee machinekamers. In ieder daarvan staat een zes cilinder GM-diesel–V71 van 299 PK. Deze geven de boot een maximumsnelheid van iets meer dan 10 knopen, ongeveer 20 kilometer per uur. De ‘Javazee’ kan maximaal 120 geredde personen bergen.

Teksten
De tekst op beide zijden van de boeg van het schip luidt:

‘JAVAZEE’.

Links en rechts van de achtersteven staat de naam van de plaats waar de boot is gestationeerd. Op dit moment is dat Den Helder.

Symboliek
De reddingboot ‘Javazee’ verwijst naar van de slag in de Javazee, die op 27 februari 1942 plaatsvond. Het schip is in 1967 in dienst gesteld bij de 25e herdenking van deze zeeslag. Het schip symboliseert de gedachte dat de meeste, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog, gesneuvelde marinemensen op volle zee hun laatste rustplaats hebben gevonden.

De toenmalige Vereniging van Marine Officieren en de Vereniging van Beroepsschepelingen der Zeemacht – thans de KVMO en VBM/NOV – meende dat de bouw en inzet van een reddingboot voor de Nederlandse kust een passende manier was om gesneuvelde marinemensen te eren. In de jaren waarin de boot is gebruikt zijn op zee vele levens gered in nagedachtenis van hen die hun leven gaven voor de vrijheid op diezelfde zee.

De boot wordt gebruikt bij asverstrooiing op de Noordzee en de Zuidelijke Waddenzee voor mensen die na hun overlijden hun as wensen te laten verstrooien op zee. Onder hen zijn velen die een binding hadden met die zee waarin de gesneuvelde marinemensen hun laatste rustplaats vonden. Via het zeevaartonderwijs aan jonge mensen heeft de boot een rol in het verbinden van latere generaties met diezelfde zee.

Locatie
De reddingboot ‘Javazee’ ligt aangemeerd bij het Nationale Reddingmuseum ‘Dorus Rijkers’, Willemsoord 60G, in Den Helder.

De reddingboot ‘Javazee’ in Den Helder is gebouwd ter nagedachtenis aan de marinemensen, die gedurende en na de Tweede Wereldoorlog, bij de uitoefening van hun taak het leven hebben verloren. De boot is vernoemd naar de Slag in de Javazee.

De slag in de Javazee vond plaats op 27 en 28 februari 1942. Een geallieerd eskader onder leiding van schout-bij-nacht Karel Doorman probeerde de Japanse invasievloot voor de kust van Java te vernietigen. Het geallieerd eskader bestond uit veertien Nederlandse, Australische, Britse en Amerikaanse schepen. De Japanse strijdkrachten hadden negentien schepen tot hun beschikking. De geallieerden waren niet opgewassen tegen de Japanse vloot. Na de slag stond de Japanse invasievloot niets meer in de weg om Java te bezetten. Op 1 maart beginnen de Japanners met de verovering van Java en op 8 maart moet ook Nederlands-Indië capituleren.

Oprichting
In mei 1965 namen de hoofdbesturen van de VMO en de VBZ het initiatief om op 27 februari 1967, 25 jaar na de Slag in de Javazee, de nagedachtenis te eren van de marinemannen, die gedurende en na de Tweede Wereldoorlog, bij de uitoefening van hun taak het leven hebben verloren. Hiertoe werd het Centraal Comité Javazee gevormd.

Het comité organiseerde hiertoe een inzameling onder actief dienend, reserve en voormalig marinepersoneel ten bate van het reddingwezen op de Nederlandse kust heeft georganiseerd. Het comité besloot het voornaamste deel van de fondsen die middels deze actie waren bijeengebracht aan de KZHMRS te schenken als bijdrage in de bouwkosten van een nieuwe motorreddingboot.

Onthulling
De ‘Javazee’ werd op 27 februari 1967 gedoopt en in dienst gesteld als actieve reddingsboot. De naamgeving werd verricht door H.M. Koningin Juliana terwijl de boot gemeerd lag langs de steigers van de K.R.& Z.V. ‘De Maas’ te Rotterdam.

Tijdens deze plechtigheid sprak de toenmalige Bevelhebber der Zeestrijdkrachten en Chef van de Marinestaf een rede uit, waarbij hij de gedachtegang toelichtte achter de bouw van de ‘Javazee’ als varend monument ter nagedachtenis aan de gevallen marinemensen.

Gebruik
De boot heeft tijdens zijn actieve periode als reddingsboot vele reddingen verricht vanuit het station Breskens waar het als stationsschip was gestationeerd. Eén van de laatste en meest bekende wapenfeiten was de hulpverlening aan de ‘Herald of Free Enterprise’ die op 6 maart 1987 nabij Zeebrugge in België kenterde.

De KNRM gebruikt de ‘Javazee’ nog steeds, alhoewel niet meer voor operationele reddingen op zee. Het Nationale Reddingmuseum ‘Dorus Rijkers’ te Den Helder heeft de boot in bruikleen van de KNRM. De ‘Javazee’ wordt ‘s winters als ijsbreker of als sleper onder ijsomstandigheden gebruikt ter ondersteuning van de moderne reddingboten. In de zomer wordt de ‘Javazee’ ingezet ter promotie van de KNRM in den lande, daar de operationele boten op de reddingsstations moeten blijven.

De boot is eigendom van de Koninklijke Nederlandse Redding Maatschappij (KNRM). De KNRM werd in 1991 gevormd door de samensmelting van twee oudere reddingsmaatschappijen te weten, de Koninklijke Zuid-Hollandse Maatschappij tot Redding van Schipbreukelingen (KZHMRS), ook wel de ‘Zuid’ genoemd, en de Koninklijke Noord en Zuid-Hollandse Reddingmaatschappij (KNZHRM) kortweg genoemd de ‘Noord’. Zo kwamen de reddingboten van de twee maatschappijen onder één beheer en dus ook de ‘Javazee’, die oorspronkelijk tot de ‘Zuid’ behoorde.

Deze boot wordt thans in stand gehouden door vrijwilligers verbonden aan het Nationale Reddingmuseum ‘Dorus Rijkers’ te Den Helder. De instandhouding wordt financieel verzorgd door de KNRM. Het museum draagt bij aan de instandhouding door de boot tegen vergoeding beschikbaar te stellen voor dag- en dagdeeltochten, de asverstrooiingen en het geven van praktisch nautisch onderwijs aan boord aan Marine- en Koopvaardijleerlingen.

Varende monumenten
In Nederland bestaat een register van varende nautische monumenten. Het predicaat wordt verleend door Het Nationaal Register Varende Monumenten en na onderzoek, gegeven aan schepen van 50 jaar en ouder, welke nog in originele of bijna originele staat verkeren en onder meer nog bruikbaar zijn voor de taak waarvoor ze gebouwd werden. De reddingsboot ‘Javazee’ is opgenomen in het Nationaal Register Varende Monumenten.

Bronnen

• De heer Peter van Maurik;
• Nationaal Reddingmuseum ‘Dorus Rijkers’;
• Jaarverslagen van de voormalige Koninklijke Zuid-Hollandse Maatschappij tot Redding van Schipbreukelingen van 1966, 1967 en 1968.