Amsterdam, ‘Walraven van Hall-monument’

Vorm en materiaal
Het ‘Walraven van Hall-monument’ in Amsterdam is een levensgrote boom van brons. De boom ligt op een bestrating van rode klinkers en wordt omringd door een halfronde muur van natuursteen. Achter de muur staat een bronzen boomstronk. Voor de boom ligt een plaquette waarop een tekst is aangebracht. De boom is een afgietsel van echte boom uit het Bossche Veld die voor de vervaardiging van het monument gerooid is.

Tekst
De tekst op het monument luidt:

‘WALRAVEN VAN HALL
BANKIER VAN HET VERZET
1906-1945

WWW.WALRAVENVANHALL.NL’.

Symboliek
De gevallen boom staat symbool voor de gevallen verzetsman Walraven van Hall. De Spaanse kunstenaar Fernando Sánchez Castillo zegt hierover: ‘De gevelde boom staat voor de gevallen reus. De boom is door natuurgeweld geveld, Walraven van Hall door geweervuur.’

Het ‘Walraven van Hall-monument’ in Amsterdam is opgericht ter nagedachtenis aan de ‘bankier van het verzet’. De Amsterdamse bankier en oud koopvaardij-officier Walraven van Hall werkte sinds 1941, samen met Iman van den Bosch voor de ‘Zeemanspot’, die geleid werd door kapitein Abraham Filippo. Vanuit deze pot werd hulp verleend aan vrouwen van zeelieden.

Na 1943 werd deze hulp uitgebreid door Van Hall en Van den Bosch. Walraven ‘Wally’ van Hall en zijn broer Gijs, de latere burgemeester van Amsterdam, ontwierpen een ingenieus systeem. In ruil voor door hen gemerkte, waardeloze oude effecten werden geldleningen gesloten, zonder dat de geldgevers daarbij gevaar liepen. Zo ontstond het Nationaal Steun Fonds (NSF). Eén van de omvangrijkste organisaties in het Nederlandse verzet kwam zo op gang. Arie Voorwinden vormde in eerste instantie met Walraven van Hall en Iman Jacob van den Bosch de leiding. Na diens arrestatie eind augustus 1943 nam Dre Gelderblom zijn plaats in.

Het NSF slaagde erin om ruim de 83 miljoen gulden te verdelen onder oorlogsslachtoffers, onderduikers, gastgezinnen, gezinnen van gefusilleerden, gevangenen, ontslagen ambtenaren of verzetslieden, de illegale pers en het verzetswerk in Nederland. Iedere dag waren 2.000 illegale medewerkers onder leiding van het NSF in touw om dit geld te distribueren aan hen die dit zo hard nodig hadden. De aansturing van de medewerkers geschiedde op lokaal en regionaal niveau binnen de drie rayons waarin het NSF was georganiseerd. Walraven was rayonhoofd in het westen, Iman Jacob was dat voor het noorden en oosten van het land en Dre Gelderblom voor het zuiden.

Op het hoogtepunt voorzagen NSF-medewerkers zo’n 20.000 onderduikers in het hele land van geld. In geen enkel door de Duitsers bezet land heeft een hulporganisatie van een dergelijke aard en omvang bestaan.

De regering in Londen was bereid om de schulden van het NSF over te nemen, machtigingen voor leningen te geven en garant te staan. In januari 1944 gaf zij een garantie voor 30 miljoen; later werd deze opgehoogd tot 80 miljoen

Na de Spoorwegstaking, die in september 1944 van start ging, betaalde het NSF de salarissen van de stakers. Het geld hiervoor werd vergaard door de meest omvangrijke fraude uit de Nederlandse geschiedenis. Na het stilvallen van het openbaar vervoer in Amsterdam bleef hoofdkassier mr. C.W. Ritter op de Nederlandse Bank overnachten. Hier verwisselde hij in de kelder schuldbewijzen uit de schatkist, schatkistpromessen, voor valse bewijzen. De echte promessen werden vervolgens ten gelde gemaakt bij andere banken.

Walraven Van Hall werd ook ‘de olieman van het verzet’ genoemd. Onder de schuilnamen ‘Van Tuyl’ en ‘Barends’ wist hij verzetsgroeperingen, die sterk verdeeld waren, steeds weer tot samenwerking aan te sporen.

Tijdens een vergadering kwam Walraven van Hall in januari 1945 in handen van de Sicherheitsdienst. Deze was hem op het spoor gekomen door aantekeningen in het zakboekje van een gearresteerde comitégenoot. Van Hall werd overgebracht naar het Huis van Bewaring aan de Weteringsschans, alwaar men in eerste instantie niet door had wie hij was. Hij werd echter verraden door een medegevangene. Op 12 februari 1945 is Walraven van Hall, zonder een bekentenis te hebben afgelegd, bij het Spaarne in Haarlem geëxecuteerd. Dit kon echter niet verhinderen dat zijn levenswerk, het Nationaal Steun Fonds, doorging.

Alle door Van Hall verzamelde en uitgegeven gelden waren door zijn precieze boekhouding moeiteloos terug te vinden, zodat de regering in 1946 kon beginnen met het terugbetalen van de geldschieters.

Na de oorlog werd Van Hall herbegraven op de Eerebegraafplaats Bloemendaal.

Oprichting
De oprichting van het monument was een initiatief van de Brabantse oud-huisarts Hans Weijers. Dit deed hij in 2005 na het zien van een documentaire over de Amsterdamse bankier. In vijf jaar wist Weijers de benodigde middelen voor oprichting, zo’n € 270.000, bijeen te brengen.

Onthulling
Het monument is onthuld op 3 september 2010 door burgemeester Eberhard van der Laan.

Locatie
Het monument staat tussen de bomen in het plantsoen op het Frederiksplein, tegenover de Nederlandse Bank in Amsterdam.

Bronnen

• Website Walraven van Hall;
• Gemeente Amsterdam;
• Krantenartikel in De Volkskrant, 3 september 2010;
• Website Nu.nl;
• Dhr. J.C.M.Weijers, initiatiefnemer van het monument.