Heelsum, ‘Airborne-monument’

Vorm en materiaal
Het ‘Airborne-monument’ in Heelsum (gemeente Renkum) bestaat uit een aantal onderdelen. Aan een boog hangt een metalen beeld van een parachutist. De boog wordt bekroond door een Pegasus. Op de boog zijn helmen en geweren bevestigd. Onder de parachutist is een kanon geplaatst. Het kanon is bevestigd op een fundering van containers. Bij het gedenkteken zijn twee informatieborden geplaatst. Het gedenkteken is circa 3 meter 50 hoog, 3 meter 50 breed en 3 meter diep.

Teksten
De tekst op de parachute luidt:

‘HEELSUM.
IN DEZE OMGEVING LANDDE
DE 1e AIRBORNE DIVISIE
OP 17 SEPT. 1944 – 1 UUR’.

De tekst op het eerste informatiebord luidt:

‘DIT AIRBORNE MONUMENT MET OMRINGEND PLANTSOEN IS IN 1994 GRONDIG
GERENOVEERD TER GELEGENHEID VAN DE 50STE HERDENKING VAN DE SLAG
OM ARNHEM. DIT WERD MOGELIJK GEMAAKT DANKZIJ DE STEUN VAN DE
GEMEENTE RENKUM EN HET NEDERLANDSE LEGER. BOVENDIEN HEBBEN VELE
INSTANTIES EN PERSONEN ZICH HIERVOOR INGEZET, IN HET BIJZONDER
DE PLAATSELIJKE BEVOLKING.
HET WERD IN 1945 OPGERICHT MET BEHULP VAN MATERIAAL DAT NA DE
GEVECHTEN WERD ACHTER GELATEN.

DE VOLGENDE ONDERDELEN ZIJN TE ONDERSCHEIDEN:

1. ZESPONDER ANTI TANKKANON
2. RADIO CONTAINER
3. HAKEN WAARMEDE CONTAINERS EN BEVOORRADINGSMANDEN AAN DE
PARACHUTES WERDEN VASTGEMAAKT
4. RIJGOTEN WAARMEDE VOERTUIGEN EN GESCHUT UIT DE ZWEEFVLIEGTUIGEN
WERDEN GEREDEN
5. HELMEN VAN DE PARACHUTISTEN
6. BEVOORRADINGSCONTAINERS DIE AAN PARACHUTES WERDEN AFGEWORPEN
7. SLUITBEUGEL BEVOORRADINGSCONTAINER’.

De tekst op het tweede informatiebord luidt:

‘OP DE 17E SEPTEMBER 1944 OMSTREEKS 1 UUR IN DE MIDDAG LANDDEN
TROEPEN VAN DE EERSTE AIRBORNE DIVISION OP DE HEIDE IN DE
OMGEVING VAN DIT MONUMENT.’

Symboliek
De Grieks-mythologische Pegasus (een gevleugeld paard) is het Airborne-embleem.

Restauratie en wijziging
Oorspronkelijk stond het gedenkteken aan een van de routes die vanaf de landingzones liepen. In verband met de reconstructie van het wegennet werd het verplaatst naar de huidige locatie. Het monument is in de jaren negentig grondig gerenoveerd. Het monument vergt veel onderhoud omdat het snel roest

Het ‘Airborne-monument’ herinnert de inwoners van Heelsum (gemeente Renkum) aan de Slag om Arnhem die duurde van 17 tot 26 september 1944.

De Slag om Arnhem maakte deel uit van operatie ‘Market Garden’. 

Operatie ‘Market Garden’ was een groot offensief van 17 tot 26 september 1944, waarmee de geallieerden vanuit België een bruggenhoofd over de grote rivieren in Nederland wilden veroveren. Luchtlandingstroepen moesten in een bliksemsnelle aanval bruggen in Noord-Brabant en Gelderland veiligstellen. Er werden drie complete divisies gedropt: de 101ste US Airborne Divisie bij Son (ten noorden van Eindhoven) en Veghel, de 82ste US Airborne Divisie bij Grave en Groesbeek (ten oosten van Nijmegen) en de 1ste Britse Airborne Divisie ten westen van Oosterbeek. Later volgde ook nog de landing van de Poolse 1e Onafhankelijke Parachutistenbrigade bij Driel. Vanuit België moest het Britse 30e Corps via de veroverde bruggen oprukken naar het IJsselmeer.

Bij de Amerikaanse luchtlandingstroepen verliep alles vrij goed. De bruggen over de Maas en het Maas-Waalkanaal bij Heumen vielen in hun handen en na harde strijd ook de Waalbrug bij Nijmegen. Ook rondom Eindhoven vielen de bruggen grotendeels in handen van de Amerikaanse para’s.

Maar de Rijnbrug bij Arnhem bleek een brug te ver. Onder leiding van luitenant-kolonel John D. Frost slaagde het 2de bataljon van de 1ste Parachutisten Brigade van de 1ste Airborne Divisie erin om de noordelijke oprit van de oude Rijnbrug te bezetten en deze oprit tijdens de daaropvolgende strijd dagenlang onder controle te houden. De Engelse para’s bij de Rijnbrug en rondom Oosterbeek werden echter verrast door Duitse pantsertroepen en moesten zich met zware verliezen overgeven. De landing van de Poolse 1e Onafhankelijke Parachutistenbrigade bij Driel was te laat om nog van enige hulp te kunnen zijn aan de belegerde Engelse luchtlandingstroepen. Ook de opmars van het 30e corps liep ernstige vertraging op door onder andere aanvallen van in de haast samengestelde Duitse eenheden.

Nadat de Slag om Arnhem werd verloren, is de aanval gestokt. Wel was dankzij de samenwerking van Amerikaanse en Engelse soldaten een deel van Noord-Brabant en Gelderland in geallieerde handen terechtgekomen. Vanuit deze strook vrij gebied van Eindhoven naar Arnhem (‘de Corridor’ genoemd) werd in de maanden daarna de rest van Brabant bevrijd. Tijdens operatie ‘Market Garden’ zijn boven Nederland 35.000 parachutisten gedropt, waarvan circa 11.000 bij Arnhem zijn geland. Slechts 2400 man is het gelukt om na gevechten in Oosterbeek en Arnhem de Rijn terug over te steken naar de Betuwe. De overige soldaten raakten gewond, werden gedood of zijn krijgsgevangen gemaakt. In totaal zijn meer dan 17.000 militairen van de luchtlandings- en grondtroepen gesneuveld, gewond geraakt of vermist. Dit verliescijfer was hoger dan tijdens de invasie in Normandië (D-Day). 

Oprichting
Het gedenkteken is samengesteld uit overblijfselen van de luchtlandingen: uitrustingsstukken, luchtlandingscontainers en een kanon. Het monument is in elkaar gezet door inwoners van Heelum. Initiatiefnemers waren Arend van de Poll, Bart Roosenboom en Piet Bodemeijer. Met twintig vrijwilligers is op 17 september 1945 begonnen met de werkzaamheden: een zesponder anti-tankgeschut die op de Utrechtseweg stond, werd opgehaald. Langs de kant van de weg bij de Amsterdamseweg en de Wolfhezerweg lagen honderden containers, waarvan enkele tientallen werden verwerkt in het monument.

Onthulling
Het monument is onthuld op 17 of 19 september 1945.

Locatie
Het monument is geplaatst in Plantsoen 1944, tussen de Utrechtseweg en de Bennekomseweg te Heelsum (gemeente Renkum)

Bron
Gemeente Renkum.

Voor meer informatie
www.arnhem1944.com