Het monument
Vorm en materiaal
Het monument ‘Hell on Wheels’ in Geleen (gemeente Sittard-Geleen) is een sculptuur van hardsteen, gewonnen uit de Ardennen (een berucht slagveld in 1945), in de vorm van de hoofdletter H. Op de voorzijde is het logo van de Tweede Amerikaanse Pantserdivisie ‘Hell on Wheels’ aangebracht en op de achterzijde in kleur een overzichtskaart van het door de divisie bevrijde gebied van westelijk Zuid-Limburg en Belgisch Limburg. De sculptuur is geplaatst op een voetstuk. Het gedenkteken is 2 meter 75 hoog, 3 meter breed en 90 centimeter diep.
Teksten
De tekst op het voetstuk luidt:
‘GEVALLEN VAN 15 TOT 20 SEPTEMBER 1944.’
Op de voorzijde van de sculptuur zijn de naam, rang, regiment en datum van 65 Amerikaanse militairen aangebracht, die tijdens de bevrijding van Zuid-Limburg zijn gesneuveld.
De tekst op de achterzijde van de sculptuur luidt:
‘TUSSEN 15 EN 19 SEPTEMBER 1944
BESTONDEN DE OPERATIES VAN DE
2ND ARMORED DIVISION UIT
DE ZUIVERING VAN HET GEBIED
TUSSEN ZUID-WILLEMSVAART EN MAAS,
GEVOLGD DOOR DE AANVAL IN
ZUID LIMBURG OP DUITSLAND.
THE 2ND ARMORED DIVISION
BETWEEN 15 TO 19 SEPTEMBER 1944
COMPRISED THE CLEARING OF THE
BANKS OF THE ZUID-WILLEMSVAART
AND THE RIVER MAAS,
FOLLOWED BY THE ATTACK ACROSS
SOUTHERN LIMBURG AND GERMANY.’
Symboliek
De H als de hoofdvorm van het monument is ontleend aan de bijnaam van de Tweede Amerikaanse pantserdivisie ‘Hell on Wheels’, maar staat tevens voor ‘Herdenking’ en ‘Herinnering’. En voor ‘Home’ (thuis) met hun achtergelaten familieleden, waar deze gesneuvelden nooit meer naar terugkeerden na hun leven geofferd te hebben voor onze herwonnen vrijheid en voor ‘Hoop’ op een nieuw democratisch Europa met toekomst.
De geschiedenis
Het monument ‘Hell on Wheels’ in Geleen (gemeente Sittard-Geleen) is opgericht ter nagedachtenis aan 65 leden van de Tweede Amerikaanse Pantserdivisie ‘Hell on Wheels’ die sneuvelden bij de bevrijding van de gemeenten Dilsen-Stokkem, Lanaken, Maasmechelen, Beek, Brunssum, Meerssen, Nuth, Schinnen, Sittard-Geleen, Stein, Valkenburg, Gangelt en Selfkant. Elf van hen waren van Noorse afkomst.
De namen van de slachtoffers luiden:
Arne Andersen, Ingebrigt A. Apold, Lawrence Behr,
Edwin D. Best, Joseph Blum, Alfred Borucki, Jerry Bove, Clifton B. Brickson,
Edmund L. Brown, Manuel R. Castillo Jr, John E. Cave, Francis Crimmins, Earl A.
Deal, Wallace E. Doss, Gordon F. Fischer, Robert H. Folliard, Toel G. Gambrel,
William C. George, O. D. Hamby, Chester F. Harrington, Karl J. Heimark, D. Henry, Philip R. Holcomb, Anthony J. Ivone,
Leonard F. Johnson, Warren R. Kappen, Tom T. Katsilometes, Frank W. Kmak, Bruno
A. Koditek, John Kopie Jr, Joseph M.
Lally, Archie P. Layton, George Ligeros, John Lubich,William T. Mashburn, Frank
E. Manis, Henry J. Michalski, Sydney R. Miller, Joseph G. Mokszycki, William H.
Money, Glenn W. Moors, Hans A. Movik, Sylvester E. Mudloff, Chester Mulacheski,
Laudies I. Nelson Jr, Karl E. Oppen, Laval M. Parham, Arthur W. Pflugh, Jack
Philipow, Robert A. Phillips, Arthur D. Prosser, Darrell D. Richards, Robert A.
Rogers, Jesse F. Rouintree, Floyd L. Settles, Osmund C. Skarning, Sidney E.
Stearns, Therrell L. Surtees, Paul P. Thomle, Thelmer A. Thompson, Theodore
Wallizer, Anton O. Wilberg, Francis M. Wilson, Harry Winer en Theodore J. Wisnefski.
De Tweede Amerikaanse Pantserdivisie werd opgebouwd door generaal-majoor George S. Patton jr. (1895-1945) in Fort Benning, Georgia. De divisie verhuisde later naar Fort Hood, Texas. Met een totaal van 390 tanks en 54 stukken ondersteunend gemotoriseerd 105 mm geschut, was het een niet te onderschatten elitekorps.
Op 8 november 1942 landden drie pantser landingsonderdelen op de westkust van Noord-Afrika. In Marokko en Algerije versloeg de divisie de Duitse verdedigingsmacht. Eenmaal op weg naar Tunesie deed ‘Hell on Wheels’ langzamerhand steeds meer waardevolle gevechtservaring op, alvorens de Middellandse Zee over te steken om Italie aan te vallen. De inmiddels luitenant-generaal Patton dirigeerde de divisie naar de stranden van Sicilië en versloeg daar de Duitse elite Hermann Goering Panzerdivisie. Het intensief gebruikte materieel werd achtergelaten en de divisiemanschappen werd per schip naar Liverpool in Engeland vervoerd om te worden klaargestoomd voor de laatste en beslissende taak op het stuk Europese vasteland, bekend als Normandië.
Op D-Day plus 2, 8 juni 1944, landde de divisie op Omaha Beach en viel de Duitse stellingen aan in Bretagne en Normandië. Het duurde minstens een maand met voortdurende zware Duitse tegenaanvallen voordat de Duitse eenheden zich gewonnen gaven. De weg naar Parijs en Noord-Frankrijk vergde maanden. De Belgische Ardennen nam minder tijd in beslag. De Westelijke Mijnstreek in Zuid-Limburg werd in de week van 15 tot 19 september 1944 bevrijd door eenheden van de Amerikaanse Tweede Pantserdivisie. Op 18 en 19 september bereikten zij Geleen en Sittard. De divisie verloor tijdens dit offensief meer dan zestig man. De Amerikaanse opmars in Zuid-Limburg stagneerde op 19 september, enkele kilometers ten noorden van Sittard. De frontlinie liep nu dwars door Limburg.
Oprichting
De oprichting van het gedenkteken was een initiatief van de Stichting Monument 2nd US Armored Division ‘Hell on Wheels’ die bestaat uit personen wonend in de regio. Aanleiding van oprichting was het aflossen van een ereschuld uit 2004, nu zestig jaar na de bevrijding van de bezetter. Hiermee wordt uitdrukking gegeven aan grote gevoelens van dankbaarheid en achting jegens de gesneuvelden en hun bloedverwanten.
Het college van B & W van de gemeente Sittard-Geleen heeft ingestemd met de plaatsing van het monument aan de van Banninglaan in Geleen. Er is een historische binding tussen het legeronderdeel en de laan. De Amerikaanse divisie trok bij de bevrijding van Limburg door de Van Banninglaan en op de aangewezen plek is één van de soldaten gesneuveld. Ook de Stichting Hell On Wheels gaf de voorkeur aan deze locatie.
Diverse locaties langs de route zijn bestudeerd op geschiktheid voor plaatsing van het herdenkingsmonument. Het monument is geen kunstwerk in de vorm van vrije kunst, wat de plaatsing bemoeilijkte. De kerk in Oud Geleen was één van de mogelijke opties. De gemeentelijke monumentencommissie bracht hierover echter een negatief advies uit, omdat er met de plaatsing van het herdenkingsmonument te veel (rijks)monumenten te dicht op elkaar komen te staan.
Eerder besloot de gemeente Sittard-Geleen € 5.000,- subsidie te verstrekken voor het plaatsen van dit regionale herdenkingsmonument. De totale kosten van het monument ‘Hell On Wheels’ waren € 35.000,-. De belangrijkste financiële bijdragen werden ontvangen van: DSM Limburg, Beek Evenementen Comité, gemeenten Brunssum, Schinnen, Maastricht en Sittard-Geleen, MEG, RABO Geleen, SFMO (BankGiroLoterij), A.R. Kamphuis Den Haag, J.T.J. Feron Geleen +, A. Abt-Budde Sittard, Oranjevereniging Geleen, drs. C.J.A.M. Engel Geleen, G. Boumans Linne, Reubsaet Stichting Sittard, Jacq. Tonnaer Sittard, W. Kissels Sittard, Nederland-Amerika Instituut Limburg en indiv. leden, mevrouw T. Stevens-Penners Geleen, mevrouw P. Heiligers-Storcken Herkenbosch, Lions Sittard-Geleen, MEG, J. Schils Maaseik en W. van der Linde Berg-Urmond.
De verantwoordelijkheid voor het onderhoud van het monument is momenteel onderwerp van discussie met de gemeente Sittard-Geleen. Ook komt er mogelijk een jaarlijkse herdenking bij het monument.
Onthulling
Het monument is onthuld op 18 september 2004
(zestig jaar na de bevrijding) door het hijsen van de vlaggen van
Nederland, de Verenigde Staten van Amerika, Noorwegen en de Provincie
Limburg. Burgemeester drs. W. J. A. Dijkstra hield een toespraak. Na de
onthulling las Arno Bemelmans, voorzitter van de Stichting Monument 2nd
US Armored Division ‘Hell on Wheels’, de namen voor van de gesneuvelde
militairen die op het monument zijn aangebracht. Ook aanwezig waren
afvaardigingen van de naburige gemeenten Beek, Brunssum en Schinnen en
het Belgische Lanaken, vele Nederlandse veteranen en een afvaardiging
van de Amerikaanse ambassade en de staf NATO Hoofdkwartier te Brunssum.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
Het monument is geplaatst op de groenstrook voor de R.K. begraafplaats, gevestigd aan de Van Banninglaan te Geleen (gemeente Sittard-Geleen).
Bronnen
- De Stichting Monument 2nd US Armored Division ‘Hell on Wheels’. Contactpersoon: Arno Bemelmans 046-4742852 abemelmans@freeler.nl;
- De heer Peter Arts uit Sittard;
- http://www.sittard-geleen.nl/nws_hellonwheels.htm;
- www.sittard-geleen.nl
Voor meer informatie
- www.2ndarmoredhellonwheels.com;
- Geleen: Overvallen, Bezet, Bevrijd van Arno Bemelmans (Uitgave: SCHUG, 1994).
