Het monument
Vorm en materiaal
Het monument ‘Ybenheer’ in Fochteloo (gemeente Ooststellingwerf) is een glazen gedenkplaat, gevat in twee gebogen palen van beton. Boven de tekst bevindt zich een davidster.
Tekst
Op de gedenkplaat is een tekst van Jacqueline van der Waals aangebracht:
‘GEEF MIJ DE MOED OM ONRECHT TE ONDERKENNEN
OOK WAAR ‘T DOOR EEUWEN VAN GEBRUIK GEWETTIGD WORDT,
OOK WAAR DE MACHT, HET WEG TE NEMEN, SCHORT.’
Hieronder wordt in het kort de geschiedenis van de joodse werkkampen uiteengezet.
De geschiedenis
Het monument ‘Ybenheer’ in Fochteloo (gemeente Ooststellingwerf) is opgericht ter nagedachtenis aan de joodse dwangarbeiders van dit werkkamp.
In 1942 waren in Nederland vijftig joodse werkkampen gevestigd. De kampen waren het voorportaal van Westerbork en zijn negen maanden in gebruik geweest. Rijkswerkkamp Ybenheer bij Fochteloo was daar één van. In elk kamp verbleven 150 à 200 mannen tussen 18 en 65 jaar. De kampen lagen in afgelegen gebieden in Drenthe en Friesland, ver weg van de Randstad waar de meeste joden woonden. De weerbare mannen werden zo geïsoleerd. De bezetter maakte gebruik van een infrastructuur die er al lag. In de jaren dertig waren de kampen gebouwd in het kader van de werkverschaffing. Om ophef te voorkomen, deed de bezetter er alles aan om het samendrijven van joodse mannen op iets soortgelijks te laten lijken. De mannen moesten heide omspitten of wegen aanleggen onder leiding van dezelfde organisatie als voor de oorlog: de Rijksdienst voor de Werkverruiming. Het toezicht op het werk was in handen van de Nederlandsche Heidemaatschappij en ook in het kamp zelf hadden Nederlanders het voor het zeggen.
Aan het begin van 1942 waren de kampbewoners nog redelijk vrij. De mannen hielden bonte avonden en mochten door het dorp wandelen. Het regime in de kampen werd gaandeweg 1942 strenger. Er kwam minder eten. In de nacht van 2 op 3 oktober 1942 – 2 oktober was de laatste dag van Soekot (Loofhuttenfeest) – moesten de mannen van alle vijftig kampen halsoverkop weg. Op hetzelfde moment werden hun vrouwen en kinderen uit huis gehaald. Zo belandden in één nacht ruim tienduizend joden in Westerbork. Vervolgens werden zij omgebracht in de gaskamers van Auschwitz en Sobibor.
Oprichting
De oprichting van de gedenktekens was een initiatief van de Stichting Joodse Werkkampen in Friesland en Drenthe.
Onthulling
Het monument is onthuld op 2 oktober 2002 door Mario de Beer, pleegzoon van een oud-gevangene. Deze dag was het precies zestig jaar geleden dat kamp Ybenheer ontruimd werd. De 215 gevangenen werden destijds allemaal naar Westerbork gedeporteerd, waarna zij bijna allemaal zijn gestorven in de gaskamers van Auschwitz of Sobibor. Na de oorlog is Ybenheer ook nog bewoond geweest door Molukkers en oud-militairen van de KNIL (Koninklijk Nederlands-Indisch Leger). Het monument is hetzelfde als dat voor de kampen Diever A en Diever B te Oude Willem, It Petgat te Blesdijke en De Landweer te Elsloo.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Bronnen
- Verzetsmuseum Friesland;
- Leeuwarder Courant van 3 november 2002;
- www.oorlogsmusea.nl
Voor meer informatie
Jodenkampen, Niek van der Oord (2003), uitgeverij Kok, ISBN 9043506419.
