Het monument
Vorm en materiaal
Het monument op het voormalig Huis van Bewaring te Amsterdam is een blauwe plaquette waarop twee glazen tranen zijn aangebracht. Onder de plaat is in rode letters een tekst aangebracht.
Tekst
De tekst luidt:
‘DIT GEBOUW – HET VOORMALIGE HUIS VAN BEWARING – WERD TIJDENS DE
DUITSE BEZETTING DOOR DE SD EN GESTAPO GEBRUIKT VOOR POLITIEKE
GEVANGENEN. VOOR VELEN WAS DIT HET EERSTE STATION OP DE WEG NAAR
DE CONCENTRATIEKAMPEN, DUITSE GEVANGENISSEN EN PLAATSEN WAAR ZIJ,
DIE ZICH TEGEN DE BEZETTER TE WEER STELDEN, TER DOOD WERDEN GEBRACHT.
IN 1944 ZIJN ER TWEE OVERVALLEN OP DIT GEBOUW GEPLEEGD IN EEN POGING
HEN TE BEVRIJDEN. DE EERSTE OVERVAL STOND ONDER LEIDING VAN
GERRIT JAN VAN DER VEEN. DE TWEEDE WERD GELEID DOOR JOHANNES POST’.
Symboliek
De tranen symboliseren het leed dat de Tweede Wereldoorlog heeft voortgebracht.
De geschiedenis
Het monument op het voormalig Huis van Bewaring in Amsterdam herinnert aan het gebouw dat in de Tweede Wereldoorlog door de Sicherheitsdienst en de Gestapo werd gebruikt als strafinrichting voor politieke gevangenen.
Over het algemeen was deze gevangenis het eerste station op weg naar een concentratiekamp of fusillade. 20.000 à 30.000 politieke gevangenen hebben korte of langere tijd gevangen gezezten in het Huis van Bewaring aan de Weteringschans. In 1944 zijn door het verzet twee overvallen op het gebouw gepleegd in een poging de gevangenen te bevrijden. De eerste overval werd geleid door Gerrit van der Veen en de tweede overval door Johannes Post.
De Amsterdamse beeldhouwer Gerrit van der Veen was oprichter van het blad De Vrije Kunstenaar en van de Persoonsbewijzen Centrale. Zijn atelier stond aan de Zomerdijkstraat, waar hij met vrienden van zijn verzetsgroep plannen smeedde tegen de bezetter. Op 27 maart 1943 is onder zijn leiding een gewapende overval gepleegd op het bevolkingsregister in de vroegere concertzaal van Artis. Twaalf leden van de verzetsgroep werden door de bezetter opgepakt, maar Van der Veen wist te ontkomen en zette zijn illegale werk voort vanuit onderduikadressen. Bij de overval op het Huis van Bewaring aan de Weteringschans werd Van der Veen tijdens een vuurgevecht met Duitse soldaten door een kogel in zijn rug getroffen. Vrienden wisten hem te verbergen, maar de jacht op zijn groep ging door. Uiteindelijk heeft de bezetter de schuilplek van Van der Veen ontdekt. Hij werd gearresteerd en is op 10 juni 1944 samen met drie van zijn vrienden in de duinen bij Wassenaar gefusilleerd. Gerrit van der Veen werd begraven op de Erebegraafplaats te Overveen.
In Amsterdam is een straat naar Gerrit van der Veen genoemd. Ook herinneren het ‘Monument voor het Kunstenaarsverzet’ aan de Plantage Westermanlaan en het monument aan de Zomerdijkstraat aan Van der Veen.
Johannes Post werd geboren op 4 oktober 1906 in Hollandscheveld bij Hoogeveen. Tijdens de bezetting liet hij zijn welvarend landbouwbedrijf in Oosterhesselen (Drenthe) in de steek om zich geheel aan het verzetswerk te kunnen wijden. Hij speelde een belangrijke rol, met name in de landelijke Knokploegen. Post was leider van de KP in het noorden van Nederland en ondernam veel sabotageacties en overvallen op distributiekantoren en gevangenissen. Ook was hij de drijvende kracht achter het verzet in Nieuwlande, een dorp dat werd onderscheiden met de Yad Vashem-oorkonde vanwege het hoge aantal joodse onderduikers dat hier in de oorlog verbleef. In de nacht van 14 op 15 juli 1944 heeft zijn verzetsgroep een overval gepleegd op het Huis van Bewaring aan de Weteringenschans in Amsterdam om gevangen verzetsmensen te bevrijden. De KP’ers hadden de medewerking gevraagd van de bewaker Boogaart. Als garantie zou Post de moeder van Boogaart van huis halen, maar toen hij op het adres aankwam, was dit bezet door de Sicherheitsdienst. Boogaart had de gehele onderneming aan de bezetter verraden. Van de zestien KP’ers die de kraak pleegden, kreeg de bezetter er zes in handen. De anderen konden vluchten, hoewel er verscheidene waren aangeschoten. Johannes Post werd op 16 juli 1944 in de duinen bij Bloemendaal gefusilleerd. De vooraanstaande verzetsman werd begraven op de Erebegraafplaats te Overveen.
Onthulling
Het monument is onthuld op 25 februari 1993 door toenmalig burgemeester Ed van Thijn.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
Het monument is aangebracht op één van de zuilen van het voormalig Huis van Bewaring, gelegen aan het Max Euweplein te Amsterdam.
Bronnen
- Om nooit te vergeten – Amsterdamse monumenten en gedenktekens ter herinnering aan de Tweede Wereldoorlog van Mies Bouhuys en Boris Klatser. (Bussum, Produktie Uitgeverij Thoth, 1995). ISBN 90 6868 124 9;
- Tekens aan de weg – Tekens aan de wand van C. Reitsma (Leeuwarden, 1980). ISBN 9033020009;
- Vertel de verhalen van Frans Heddema en Margit Willems, uitgegeven door Stadsdeel Amsterdam-Centrum (2005). ISBN 90-9019166-6;
- Krantenartikel in Het Parool van 4 mei 1983.
