Het monument
Vorm en materiaal
De plaquette in de Stadsschouwburg van Amsterdam is uitgevoerd in hout en bestaat uit drie delen.
Teksten
De tekst op de eerste gedenkplaat luidt:
'AANGEBRACHT DOOR DE
STICHTING KUNSTENAARSVERZET
IN HET GEDENKJAAR DER
BEVRIJDING
1955.'
De tekst op de tweede gedenkplaat luidt:
'DAAR SCHEURDE 'T ZWART GORDIJN:DE MUZE
LANG BELEDIGD.
TRAD OP BEVRIJD TONEEL EN WEES ONS
PLICHT EN SCHULD:
GIJ, KUNSTENAARS, WINT UW VOLK WAAR GIJ
ZIJN RECHT VERDEDIGT.
GIJ VOLK HEBT KUNSTENAARS WAAR GIJ
GEEN KETENS DULDT.'
De tekst op de derde gedenkplaat luidt:
'TER GEDACHTENIS AAN
HET WEDEROM IN BEZIT NEMEN
VAN DE
AMSTERDAMSE SCHOUWBURG
OP 8 MEI 1945.'
De geschiedenis
De plaquette in de foyer van de Stadsschouwburg van Amsterdam waarschuwt tegen het gevaar van oorlog en herinnert aan de herwonnen vrijheid, die zich op 8 mei 1945 uitte in het feit dat er weer in vrijheid kon worden gespeeld in de Stadsschouwburg.
In mei 1940 werden de deuren van de Stadsschouwburg in Amsterdam gesloten voor het publiek. In juni openden zij zich weer, maar de voorstellingen stonden vanaf dat moment onder strenge controle van de bezetter. De toen bekende toneelgezelschappen traden niet meer op: de voorstellingen werden gecensureerd en opgevoerd door het gemeentelijk Theaterbedrijf en het Deutsche Theater. Het Departement van Volksvoorlichting en Kunsten controleerde de voorstellingen. Op 15 september 1941 kwam het besluit dat joodse acteurs en toeschouwers de schouwburg niet meer in mochten. Hierbij verloren veertig joodse acteurs hun baan. Een tiental collega's verklaarde zich solidair en weigerde nog op te treden. Dit waren voornamelijk de geëngageerde acteurs die tot de groep rond Albert van Dalsum en Ben Groeneveld behoorden.
Een deel van de weigeraars gaven clandestiene voorstellingen, waaronder Van Dalsum. Deze voerde vanuit zijn onderduikadres in Limburg in de hele provincie de voorstelling 'Gijsbrecht' op. Eduard Verkade gaf tot 1944 in verschillende huiskamers voorstellingen van 'Hamlet' en 'MacBeth'. Op 25 april 1944 vond een clandestiene première plaats van 'Midzomernachtsdroom', in het huis van de joods-Duitse film- en theaterregisseur Ludweg Berger.
De officiële theatervoorstellingen in de Staddschouwburg kwamen ten einde in 1944, toen het gebouw zijn deuren sloot.
In 1941 richtte Han van Meerten de Stichting Kunstenaarsverzet op, een steunfonds voor de joodse acteurs en voor hen die weigerden zich bij de Kulturkamer aan te sluiten en dus werkloos waren geworden. Het merendeel van de acteurs die nog wel speelden stond 3 procent van zijn salaris af, waarmee de kas van het steunfonds werd gevuld.
Onthulling
De plaquette van de Stichting Kunstenaarsverzet werd in 1955 in de foyer van de Amsterdamse Stadsschouwburg aangebracht.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
De plaquette bevindt zich in de foyer van de Stadsschouwburg te Amsterdam.
Bronnen
- Om nooit te vergeten – Amsterdamse monumenten en gedenktekens ter herinnering aan de Tweede Wereldoorlog van Mies Bouhuys en Boris Klatser (Bussum, Produktie Uitgeverij Thoth, 1995). ISBN 90 6868 124 9;
- Vertel de verhalen van Frans Heddema en Margit Willems, uitgegeven door Stadsdeel Amsterdam-Centrum (2005). ISBN 90-9019166-6.
