Amsterdam, plaquette op de gevel van de voormalige ‘IJssalon Koco’

Vorm en materiaal
De plaquette op de gevel van de voormalige ‘IJssalon Koco’ in Amsterdam is uitgevoerd in natuursteen.

Tekst
De tekst op de plaquette luidt:

‘WOENSDAG
19 FEBRUARI 1941

HIER WAS GEVESTIGD
IJSSALON KOCO
EIGENAREN WAREN DE
DUITS-JOODSE VLUCHTE-
LINGEN E. CAHN EN
A. KOHN.
ZIJ VORMDEN SAMEN
MET VASTE BEZOEKERS
DE KNOKPLOEG DIE ZICH
OP 19 FEBRUARI 1941
DAADWERKELIJK HEEFT
VERZET TEGEN DE
DUITSE BEZETTER.
CAHN WERD DAAROP
GEARRESTEERD EN ALS
EERSTE IN NEDERLAND
TERECHTGESTELD.
DEZE GEBEURTENIS
WERD GEVOLGD DOOR
GROTE RAZZIA’S OP 22
EN 23 FEBRUARI ONDER
JOODSE AMSTERDAMMERS.
DEZE WAREN MEDE DE
AANLEIDING VOOR DE
FEBRUARISTAKING DIE
OP 25 FEBRUARI 1941
UITBRAK, ALS MASSAAL
PROTEST TEGEN DE
JODENVERVOLGING.

GEDENK DE STRIJD
TEGEN HET
NAZISME EN
FASCISME!’.

De plaquette op de gevel van de voormalige ‘IJssalon Koco’ in Amsterdam is opgericht ter nagedachtenis aan de twee eigenaren van deze zaak: de Duits-joodse vluchtelingen Ernst Cahn en Alfred Kohn. Een overval van de Duitse politie op deze ijssalon was in 1941 een van de aanleidingen voor de Februaristaking.

In de periode voorafgaand aan de Februaridagen van 1941 werd er door de
bezetter steeds meer druk uitgeoefend op het politieke en economische
leven en kregen de anti-Joodse maatregelen een steeds grimmiger
karakter. Geüniformeerde NSB’ers van de Weerbaarheidsafdeling (WA)
gingen over tot het organiseren van provocaties in Joodse buurten.
Eigenaars van hotels en cafés werden gedwongen plakkaten op te hangen
met de tekst ‘Joden niet gewenscht’, er werden marktkramen vernield,
ruiten van winkels ingegooid en Joden mishandeld.

Op 11
februari 1941 kwam het op het Waterlooplein tot een ware veldslag,
waarbij de WA’er Hendrik Koot zwaargewond raakte en enige dagen later
aan zijn verwondingen overleed. Als reactie hierop werd de oude Joodse
wijk een dag later door de bezetter afgesloten.

Op 17 februari
ontstond er veel ophef over het feit dat bij de Nederlandse Scheepbouw
Maatschappij in Amsterdam-Noord door loting een aantal ongehuwde
arbeiders voor dwangarbeid in Duitsland werden aangewezen. Alle
arbeiders verlieten de werf en ook op andere werven legden de arbeiders
het werk neer.

Om hun ijssalon te verdedigen vormden Cahn en Kohn samen met een aantal
vaste klanten een knokploeg. Toen op woensdagavond 19 februari op
de deur van de ijssalon werd gebonkt, bleek dit echter niet zoals
vermoed de Nationaal Socialistische Beweging (NSB) te zijn. Het was een patrouille van de Grüne Polizei,
onder bevel van de plaatsvervangend commandant van de
Sicherheitspolizei in Amsterdam, Wilhelm Lauhus.

Toen de manschappen al
schietend binnendrongen, werd bij hen ammoniak in het gezicht gespoten.
Ondanks het verzet van de knokploeg arresteerde de bezetter alle
aanwezigen. Kohn kreeg tien jaar gevangenisstraf en heeft de oorlog
niet overleefd. Cahn was de eerste burger die op 3 maart 1941 door een
vuurpeloton van de bezetter werd doodgeschoten.

Op 19 februari werd in de Van Woustraat
‘IJssalon Koco’ van de Duits-Joodse vluchtelingen Ernst Cahn en Alfred
Kohn bestormd door manschappen van de Grüne Polizei. Toen de
manschappen al schietend binnendrongen, werden zij opgewacht door een
knokploeg die bij hen ammoniak in het gezicht spoten. Alle aanwezigen
werden gearresteerd.

Er volgden harde represailles. Op bevel van
SS-chef Heinrich Himmler, rijkscommissaris Arthur Seyss-Inquart en
SS-generaal Hanns Albin Rauter vond er in de Jodenbuurt een
grootschalige razzia plaats. 427 Joodse mannen in de leeftijd van 18
tot 35 jaar werden bij hun
gezinnen weggehaald en naar het Jonas Daniël Meijerplein gebracht. Van
daaruit werden zij op transport gezet naar de concentratiekampen
Buchenwald en Mauthausen. Slechts twee van hen zouden het overleven.

De
verontwaardiging bij de Amsterdammers was groot. In de avonduren van 24
februari 1941 werd op de Noordermarkt een korte bijeenkomst gehouden,
waaraan veel ambtenaren deelnamen. De circa 250 aanwezigen werden
toegesproken door onder meer de gemeentearbeider Dirk van Nimwegen. Nog
dezelfde nacht werd door de illegale Communistische Partij Nederland
(CPN) het manifest Staakt, staakt, staakt !!! opgesteld, dat in de vroege ochtenduren werd verspreid aan de poort van talrijke bedrijven.

De
oproep vond breed gehoor onder de Amsterdammers. Overal in de hoofdstad
werd het werk neergelegd en ontstond een sfeer van spontane
saamhorigheid. Het openbaar vervoer kwam tot stilstand en bij nagenoeg
alle andere gemeentelijke diensten werd het werk neergelegd. Er werd
gestaakt bij de scheepsbouw en metaalbedrijven in Noord, bij de
confectiefabriek Hollandia-Kattenburg en bij grootwinkelbedrijven als
de Bijenkorf. Een dag later breidde de staking zich uit tot de
Zaanstreek, Kennemerland (Haarlem en Velsen), Hilversum, Utrecht en
Weesp.

De bezetter reageerde furieus. Op 26 februari nam
generaal Friedrich Christiansen het gezag in de provincie Noord-Holland
over. Op zijn bevel moest er bij onlusten en samenscholingen met scherp
in de menigte worden geschoten.

De stakers gingen weer aan het
werk. In de weken die daarop volgden werden honderden stakers en vooral
CPN’ers gearresteerd. Sommigen kwamen voor het vuurpeloton, anderen
kregen langdurige gevangenisstraffen opgelegd.

De Februaristaking van 1941 was de eerste, grote daad van verzet in Nederland tegen het antisemitisme en de terreur van de
Duitse bezetter.

Onthulling
Het monument is onthuld op 25 februari 1992 door stadsdeelvoorzitter Amy Koopmanschap.

Locatie
De plaquette is bevestigd op de gevel van een pand aan de Van Woustraat in Amsterdam.

Bronnen

• Website Comité Herdenking Februaristaking 1941;
• Om nooit te vergeten – Amsterdamse monumenten en gedenktekens ter herinnering aan de Tweede Wereldoorlog van Mies Bouhuys en Boris Klatser. (Bussum, Produktie Uitgeverij Thoth, 1995). ISBN 90 6868 124 9.