Eede, Nationaal Monument ‘De Nederlandse Maagd’

Vorm en materiaal
Het Nationaal Monument ‘De Nederlandse Maagd’ in Eede (gemeente Sluis) is een zuil, bekroond met een beeld van een staande vrouwenfiguur. In haar handen draagt zij het Nederlandse rijkswapen. Het geheel is vervaardigd uit tufsteen. Het gedenkteken is 4 meter 80 hoog, 1 meter 40 breed en 1 meter 40 diep. Het beeld is 1 meter 80 hoog.

Teksten
De tekst op het voetstuk luidt:

‘HIER KEERDE
OP 13 MAART 1945
ONZE LANDSVROUWE
TERUG TOT HAAR VOLK’.

Symboliek
Beeldhouwer Peter Roovers omschreef zijn ontwerp als volgt: ‘Als ergens iets bijzonders gebeurd is, en men wil dat niet vergeten, dan zou men, primitief gedacht, een paal in de grond slaan en er het feit op vermelden – Hier gebeurde het. – Zo in Eede, een grote paal (in dit geval een obelisk), met als versiering een meisjesfiguur, die het koninklijk wapen naar Nederland terugbrengt.’

Wijziging
In 1984 zijn drie onderdelen aan het monument toegevoegd.

1. Een brencarriër (rupsvoertuig van de geallieerden).

2. Een plaquette met de namen van de Canadese regimenten die daar gevochten hebben en verliezen hebben geleden.

De tekst op de plaquette luidt:

‘THE ROYAL MONTREAL REGIMENT, THE CANADIAN SCOTTISH REGIMENT
THE REGINA RIFLE REGIMENT, THE ROYAL WINNIPEG RIFLES
17 TH DUKE OF YORK’S ROYAL CANADIAN HUSSARS
6 – 19 OTOBER 1944′.

3. Een plaquette van zwart natuursteen, bevestigd op een bakstenen gedenkmuur. De plaat vermeldt de namen van veertig oorlogsslachtoffers uit de toenmalige gemeente Aardenburg, waar Eede sinds 1942 bijhoorde. De muur is 2 meter hoog en 2 meter breed.

De tekst op de plaquette luidt:

‘GEMEENTE AARDENBURG
SLACHTOFFERS VAN DE OORLOG 1940-1945
ZIJ HEBBEN DE BEVRIJDING NIET MOGEN BELEVEN.

Het plein heeft op 12 maart 2005 de naam ‘Koningin Wilhelminaplein’ gekregen. Op het naambord is de volgende tekst aangebracht:

‘KONINGIN WILHELMINAPLEIN
KONINGIN WILHELMINA ZETTE OP 13 MAART 1945
IN EEDE EERSTE VOET TERUG OP NEDERLANDSE BODEM
NA HAAR VERBLIJF IN ENGELAND TIJDENS WO II.’

Bij het oorlogsmonument is een informatiebord van de ANWB geplaatst met de volgende tekst:

‘TWEEDE WERELDOORLOG EEDE
DIT DRIELUIK VAN GEDENKTEKENS HERINNERT AAN
1. DE CANADESE REGIMENTEN DIE VAN 6 TOT 19 OKTOBER 1944
VOCHTEN VOOR DE BEVRIJDING VAN DE GEMEENTE AARDENBURG.
VOORAL DE EERSTE VIER REGIMENTEN LEDEN DAARBIJ
ZWARE VERLIEZEN.
2. DE BURGERS UIT DE GEMEENTE AARDENBURG DIE TIJDENS DE
TWEEDE WERELDOORLOG DOOR OORLOGSGEWELD
OM HET LEVEN KWAMEN
3. DE TERUGKEER VAN KONINGIN WILHELMINA NA VIJF JAAR
BALLINGSCHAP; OP 13 MAART 1945 ZETTE ZIJ IN EEDE DE EERSTE
VOET OP VADERLANDSE BODEM.’

Het Nationaal Monument ‘De Nederlandse Maagd’ herinnert de inwoners van Eede (gemeente Sluis) aan de dag waarop koningin Wilhelmina na een afwezigheid van bijna vijf jaar in Nederland terugkeerde. Met een plaquette worden veertig medeburgers herdacht die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen. Met een andere gedenkplaat worden de Canadese bevrijders in herinnering gebracht.

Toen koningin Wilhelmina naar Nederland terugkeerde, was de Tweede Wereldoorlog nog niet afgelopen. Na de bevrijding van Eede werd de grenslijn tussen België en Nederland provisorisch aangegeven door een witte meelstreep. Op de puinhopen van het verwoeste dorp werd een nationale vlag geplaatst. Op 13 maart 1945 stak de vorstin vanuit België bij het Zeeuws-Vlaamse grensdorp Eede de grens over.

Koningin Wilhelmina schreef er zelf dit over: ‘Zo kwamen wij dan de morgen van de dertiende maart bij Eede aan de Nederlandse grens, die ik te voet overschreed. Na een ontroerende verwelkoming door de aanwezigen ging het Nederland in. Waar ik ook kwam, dezelfde aandoening en geestdrift. Overal bloemen, geschenken en attenties van allerlei aard.’ Later bezocht de vorstin Breda en het onder water gelopen Walcheren, waarvan ze zeer onder de indruk bleek: ‘Het was een koude, onvergetelijke tocht. Welk een tragische aanblik bood nu het eens zo schilderachtige Walcheren: één groot watervlak zover men kon kijken, met overal verdronken torens en boerderijen, en bomen die geen jong groen meer zouden geven.’

Oprichting
Al drie dagen na de grensoverschrijding door de koningin werden plannen gemaakt voor de oprichting van een gedenkteken. De burgemeester van Aardenburg richtte zich per brief tot de Commissaris van de Koningin in Zeeland met de mededeling dat men een monument in Eede wilde plaatsen. Er werd geld ingezameld en een opdracht verstrekt aan de beeldhouwer Peter Roovers.

De secretaris van de Provinciale Commissie was een van de elf nieuw ingestelde provinciale commissies die, samen met een Centrale Commissie, de minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen adviseerden over de oprichting van oorlogsmonumenten. Hij meldde het plaatselijke comité dat Roovers ‘zijn bemoeienissen met dit monument moet staken’. Dit lag echter buiten de bevoegdheden van de commissie en Roovers behield de opdracht. Uiteindelijk werd zijn derde ontwerp ten uitvoering gebracht.

Onthulling
Het monument is onthuld op 13 maart 1954 door Hare Majesteit Koningin Juliana. Het gedenkteken is door de Nationale Monumenten Commissie voor Oorlogsgedenktekens op de lijst van Nationale Monumenten geplaatst.

Locatie
Het monument is geplaatst op een pleintje, gelegen op de hoek Rijksweg/Brieversstraat te Eede (gemeente Sluis). In maart 2005 is dit pleintje omgedoopt tot Kon. Wilhelminaplein.

Bronnen

• Gemeente Sluis;
• De heer Theo Snijders;
• Sta een ogenblik stil… Monumentenboek 1940/1945, Wim Ramaker en Ben van Bohemen (Kampen, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok Matrijs, 1980). ISBN 90 242 01853;
• Van obelisk tot oorlogsgraf – Kleine monumenten en ornamenten in Zeeland, deel 2, Jan J.B. Kuipers en Peter Sijnke (Provincie Zeeland, oktober 2002). ISBN: 90-7156570x.