Het monument
Vorm en materiaal
Het monument bij de Joost Dourleinkazerne in Den Hoorn (gemeente Texel) bestaat uit een halfhoge gebogen muur die is bekleed met antracietkleurig Belgisch hardsteen. Dezelfde steensoort is voor het plateau gebruikt. Om het monument vrij van schapen te houden is een wildrooster in de weg aangebracht. Aan de muur zijn twee bronzen plaquettes roestvrij stalen beugels aangebracht, die zijn ingepakt in policarbonaat om ze tegen weersinvloeden te beschermen. Centraal op het plein staat een herdenkingskruis, het is een Russisch-Orthodox kruis, uitgevoerd in beton en wit geschilderd. Het kruis is circa drie meter hoog.
Teksten
Op één van de plaquettes staan de namen en geboortedata van de tien gefusilleerde Texelaars.
Op de andere plaquette wordt vrij uitvoerig verhaald wat er tijdens de opstand van de Georgiërs op Texel in april 1945 is gebeurd, zodat voorbijgangers die deze geschiedenis niet kennen toch de betekenis van het monument kunnen doorgronden.
Wijzigingen
Het Russisch-Orthodoxe kruis bevond zich sinds de oprichting in 1945, oorspronkelijk nabij het massagraf van de met dit monument herdachte slachtoffers. In 1947 zijn de slachtoffers herbegraven op de Georgische begraafplaats ‘Loladze’ op de Hogeberg. In 1967 is het herdenkingskruis uit praktische overwegingen naar een ander gedeelte van het terrein, in de duinen, verplaatst. In 2003 rees het idee om het een meer prominente plek te geven, tevens werden twee plaquettes toegevoegd. Eén ter nagedachtenis aan tien gefusilleerde Texelaars. De andere plaquette herinnert aan de opstand van de Georgiërs op Texel in april 1945. Het herdenkingskruis is op 25 mei 2004 tezamen de twee toegevoegde plaquettes opnieuw onthuld. In de zomer van 2007 is aan het ministerie van Defensie een verzoek gedaan het monument aan te passen. De reden hiervoor was dat de omgeving van het monument er niet altijd even fraai uitzag, onder meer door de schapen die voor de kazernepoort vrij spel hadden. Toen is het monument uitgebreid met halfhoge gebogen muur en een plateau, tevens zijn er wildrooster in de weg aangebracht.
De geschiedenis
Het monument bij de Joost Dourleinkazerne in Den Hoorn (gemeente Texel) is opgericht ter nagedachtenis aan verschillende gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog. Het herdenkingskruis ‘De Mok’ is opgericht ter nagedachtenis aan de zeventig Georgiërs die in april 1945 op het terrein van ‘De Mok’ door de bezetter zijn gefusilleerd. Eén van de twee plaquettes is opgericht ter nagedachtenis aan tien Texelaars die op 6 april 1945 op het terrein van ‘De Mok’ door de bezetter zijn gefusilleerd. De andere plaquette is opgericht ter nagedachtenis aan de opstand van de Georgiërs op Texel in april 1945.
In de nacht van 5 op 6 april 1945 barstte op Texel de strijd los tussen Georgische opstandelingen en de bezetter, de zogenaamde ‘Russenoorlog’. De Georgiërs waren krijgsgevangenen van de Duitsers en ingeschakeld als bezettingstroepen op Texel. Op 6 februari 1945 werd op Texel het 822e Georgische Bataljon gelegerd, bestaande uit 800 Georgiërs en 400 Duitsers.
Op 5 april kreeg de Georgische commandant, Sovjetkapitein Schalwa Loladze, opdracht om zich met zijn bataljon gereed te maken om de volgende dag om 07:00 uur te vertrekken. Zijn bataljon zou worden ingezet tegen de geallieerden in Oost-Nederland. Wilden zij zich nog rehabiliteren voor het feit dat ze in Duitse dienst waren getreden, dan moest dat snel gebeuren, aangezien de geallieerden al voor Berlijn en Bremen lagen, en het einde van de oorlog snel nabij kwam.
Op 6 april 1945 om 01:00 uur ’s nachts precies, kwamen de Georgiërs tegen de Duitsers in opstand. Zij noemden deze operatie de ‘Dag der geboorte’. Iedere Georgiër had een Duitser toegewezen gekregen die hij moest doden. In totaal werden die vroege morgen 450 Duitsers gedood. Daaraan kwam geen kogel te pas: de meesten werden in hun slaap gekeeld.
Op de eerste dag van deze opstand pakte de bezetter in Den Burg veertien willekeurige Texelaars op als straf voor de Texelse steun aan het 822e Georgische Infanterie Bataljon. Zij werden op transport gesteld naar ‘De Mok’. Vier van hen, onder wie Cor Kievits en Theo van Heerwaarden, sprongen op een onbewaakt moment van de rijdende auto, verscholen zich en overleefden de oorlog. De andere tien werden op ‘De Mok’ doodgeschoten en opzettelijk aan de laagwaterlijn begraven. Dankzij een oplettend bemanningslid van Teso werden hun lichamen op 22 mei 1945 teruggevonden. Kort daarop fusilleerde de bezetter op ‘De Mok’ werden ook zeventig Georgiërs die zich hadden overgegeven. De bijna zeven weken durende Russenoorlog kostte in totaal ruim tweeduizend mensen het leven.
Aanvankelijk verliep de opstand gesmeerd, ware het niet dat twee Duitsers kans zagen te ontsnappen naar Den Helder. De Georgiërs slaagden er niet in om de twee Duitse batterijen in het zuiden van Texel te veroveren. Het vaste land was in een vroeg stadium reeds op de hoogte van de opstand. Er kwam snel een tegenoffensief op gang. Dezelfde dag werden 600 Duitse soldaten met zware mitrailleurs, mortieren, tanks en enkele stukken geschut via de Mok aangevoerd om de opstand neer te slaan.
De gevechten duurden wekenlang, maar de Georgiërs waren aan de verliezende hand door de voortdurende aanvoering van nieuwe Duitse troepen van het vasteland. Na afloop van de opstand zochten de Duitsers het hele eiland af, op zoek naar Georgiërs. Enkele honderden van hen konden onderduiken bij de Texelse bevolking en overleefden de razzia’s. Ondanks dat het Duitse opperbevel zich op 5 mei onvoorwaardelijk had overgegeven duurde de oorlog voor Texel nog tot 20 mei, toen Canadese militairen op Texel aankwamen.
117 Texelaars verloren het leven tijdens de opstand, 482 tot 565 Georgiërs, en ongeveer 600 Duitsers. Ook de materiële schade was groot, tientallen boerderijen gingen in vlammen op, met name in de Eierlandse polder.
Oprichting
Het herdenkingskruis werd in opdracht van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten een monument geplaatst.
Het initiatief om de twee plaquettes op te richten bijna zestig jaar na deze tragedie, is genomen door het Korps Mariniers. Het idee ontstond tijdens de voltooide nieuwbouw in 2003 op het terrein van de Joost Dourleinkazerne en het Amfibisch Ondersteuningsbataljon. Vooral eerste officier majoor der mariniers Aad van Gils is met de totstandkoming van het gedenkteken bezig geweest. Hij heeft belangstelling voor historie en realiseerde zich dat ‘De Mok’ een belangrijke rol heeft gespeeld in de lokale oorlogsgeschiedenis. Het terrein van het voormalige vliegkamp was tijdens de bezetting een Duitse basis. De kosten van het gedenkteken kwamen voor rekening van het Korps Mariniers.
Onthulling
Het nieuwe uitgebreide en verbeterde monument is onthuld in 2007.
Oorlogsslachtoffers
| Achternaam | Voornamen | Geboren | Overleden |
|---|
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
Het monument bevindt zich vlakbij de poort van de Joost Dourleinkazerne (‘De Mok’) van de Koninklijke Marine, gelegen aan de Mokweg in Den Hoorn (gemeente Texel). Hier staat ook het gedenkteken ter nagedachtenis aan tien gefusilleerde Texelaars.
Bronnen
- Gemeente Texel;
- Texelse Courant van 19 mei 2004 en 8 april 2005;
- Oorlogsmonumenten op Texel van J.A. van Es jr. (Texel, Gemeente Texel, 2002).
