Amsterdam, monument voor Anton de Kom

Vorm en materiaal
Het monument voor Anton de Kom in Amsterdam is een bronzen beeld, geplaatst op een granieten voetstuk met een roestvrijstalen punt. In de stalen punt is met donkergrijze letters een tekst aangebracht. Het beeld is 2 meter 80 hoog.

Tekst
De tekst op de roestvrijstalen punt is een zin uit het gedicht Vaarwel, Akoeba vaarwel! van Anton de Kom:

'STRIJDEN GA IK!
EERST NA D'OVERWINNING
KOM IK TERUG…'

Symboliek
Deze beginregel uit het gedicht van Anton de Kom was het uitgangspunt voor Jikke van Loon bij het maken van het beeld. Het ontwerp voor het monument hakte Van Loon uit een gele kabbes, een boom die zij haalde uit het binnenland van Suriname en per boot verscheepte naar Nederland. Hierin ligt een bijzondere gelijkenis met de persoonlijke geschiedenis van De Kom. Een man 'uit het goede hout gesneden' die, op gezag van het Nederlands gouvernement, met gezin onder dwang werd getransporteerd van Suriname naar Nederland. Het uiteindelijke beeld is om redenen van duurzaamheid in brons uitgevoerd.

Het monument voor Anton de Kom in Amsterdam is opgericht ter nagedachtenis aan deze Surinaamse vrijheidsstrijder en verzetsman. Zijn leven werd gekenmerkt door het voeren van strijd tegen onrecht en onderdrukking. Strijd in Suriname tegen de Nederlandse koloniale macht en strijd in Nederland tegen de bezetter. Deze strijd voor sociale rechtvaardigheid heeft hij met zijn leven moeten bekopen.

Nederland, 1920
Cornelis Gerhard Anton de Kom, geboren in Suriname in 1898, gaat in 1920 naar Nederland, Den Haag. Na vrijwillige militaire dienst bij de Huzaren, vindt hij werk als assistent accountant. In deze tijd raakt hij politiek actief. Hij schrijft voor de Communistische Gids en Links Richten. Ook komt hij in contact met de nationalistische Indonesische studentenbeweging Perhimpoenan Indonesia die zich inzet voor de onafhankelijkheid van Indonesië. Hij begint met het schrijven van Wij slaven van Suriname.

Suriname, 1932-1933
In 1932 vertrekt De Kom, met vrouw en gezin, naar Suriname. Hij zet zich in tegen de uitbuiting van contractarbeiders. Zijn roep om emancipatie van het Surinaamse volk ten aanzien van de Nederlandse koloniale macht, vindt gehoor binnen álle etnische bevolkingsgroepen van Suriname. De koloniale machthebber ziet hem als staatsgevaarlijk en arresteert De Kom. Na een volksoproer, dat ten koste van twee doden wordt neergeslagen, zet gouverneur Rutgers hem zonder proces op de boot naar Nederland.

Nederland, 1933-1934
In 1933 keert De Kom aldus gedwongen weer terug in Nederland, Amsterdam. De Amsterdamse arbeiders halen hem binnen als een held. Gezien de crisisjaren en zijn politieke activiteiten lukt het niet om werk te krijgen. Hij publiceert in 1934 Wij slaven van Suriname; zijn aanklacht tegen de Nederlands koloniale machthebber.

Nederland, 1940-1944
Na de Duitse inval in 1940 raakt De Kom betrokken bij het verzet. Hij schrijft voor de illegale pers en levert kopij aan het illegale blad De Vonk. In 1944 wordt hij gearresteerd door de Duitse Sicherheitsdienst. Via de gevangenis in Scheveningen en kamp Vught wordt hij in Oraniënburg tewerkgesteld in de Heinkelfabrieken, waar gevechtsvliegtuigen worden gemonteerd.

Duitsland 1944-1945
Oktober 1944 wordt hij naar het concentratiekamp Neuengamme vervoerd. Vlak voor het eind van de oorlog, april 1945, overlijdt hij in gevangenschap. Zijn stoffelijke resten worden later in een massagraf bij het kamp Sandborstel gevonden. In 1960 wordt Anton de Kom bijgezet op de erebegraafplaats te Loenen. In de jaren zeventig is postuum het verzetsherdenkingskruis aan Anton de Kom toegekend.

Oprichting
In 1999 namen bewoners van Amsterdam Zuidoost het initiatief en vroegen aan het Stadsdeel Zuidoost om een monument op te richten ter herdenking aan Anton de Kom. Samen met bewoners werden door het stadsdeel de randvoorwaarden voor de kunstopdracht vastgesteld. Het moest een figuratief beeld worden dat behalve fysieke gelijkenis moest tonen óók een verbeelding moest opleveren van het gedachtegoed van Anton de Kom. Vervolgens werden er vier kunstenaars uitgenodigd om een ontwerp te maken: Jikke van Loon, Henri Renfurn, Henk Visser en Erwin de Vries. Deze ontwerpen waren eind 2004 te zien in een tentoonstelling. Vervolgens is door het Centrum Beeldende Kunst Zuidoost ter beoordeling van de ontwerpen een jury samengesteld, bestaande uit de volgende vertegenwoordigers: Eduard Buitenman van Ebu Akademya en lid Werkgroep Anton de Kom; Anton de Kom jr. – zoon van Anton de Kom; Harold Schouten van het Amsterdams Fonds voor de Kunst; Lilian Soerel bestuurslid Nationaal Comité 4 en 5 mei; Roy Wijks lid Werkgroep Anton de Kom; Zeger Woudenberg, projectmanager Anton de Komplein; de publieksstem.

Begin 2005 is door deze jury in een afgewogen jureringsproces, de keuze gevallen op het ontwerp van de kunstenares Jikke van Loon. De jury motiveerde haar keuze voor het ontwerp van Jikke van Loon als volgt: "In de ogen van de jury geeft het beeld van Jikke van Loon de beste verbeelding van het strijdbare karakter van De Kom, is het een beeld dat toekomstige generaties blijvend nieuwsgierig maakt naar de nalatenschap van De Kom én is het een beeld dat mensen van dichtbij én veraf weet te raken".

Onthulling
Het monument is onthuld op 24 april 2006 door nabestaanden van Anton de Kom.

Locatie
Het monument is geplaatst op de monumentale trap aan het Anton de Komplein te Amsterdam.

Bronnen

• Stadsdeel Zuidoost;
• Centrum Beeldende Kunst Zuidoost, te Amsterdam.

Voor meer informatie
Kijk voor meer informatie over Anton de Kom in het Slachtofferregister van de Nederlandse Oorlogsgravenstichting.