Leeuwarden, ‘Vrouw op voedseltocht’

Vorm en materiaal
Het monument 'Vrouw op voedseltocht' in Leeuwarden is een bronzen beeld van een fietsende vrouwenfiguur. Het beeld is geplaatst op een gemetseld voetstuk.

Het monument 'Vrouw op voedseltocht' herinnert de inwoners van Leeuwarden aan de vrouwen die tijdens de hongerwinter van 1944-1945 voor de onderduikers in de stad voedsel hebben gehaald uit de provincie. Het gedenkteken is tevens een eerbetoon aan de moeder van de gezusters Haanstra, die tijdens de bezetting onderduikers in huis had genomen.

Veelal wordt het beeld ten onrechte 'De Koerierster' genoemd. Het monument herinnert aan de voedseltochten die de dochters Haanstra in 1944 en begin 1945 ondernamen om aan eten te komen. Gré Stelpstra-Haanstra woonde tijdens de oorlog met haar ouders en twee zussen in Leeuwarden. Ze hadden twee onderduikers in huis. Gré was toen 20 jaar. In de stad was weinig voedsel te krijgen en bovendien was alles op de bon. Daarom trokken de zusjes erop uit om eten te zoeken. Ze fietsten naar boeren in de omgeving (vaak zo'n 25 à 30 kilometer).

Elke dag werd er melk gehaald, onder andere bij een boer in Kornum. Melk was er genoeg, omdat de melkfabrieken stillagen. De boeren moesten zelfs melk weggooien, terwijl in het westen de mensen honger leden tijdens de beruchte hongerwinter. Toch was de melk niet goedkoop: een kwartje per liter. Ook probeerden de zusjes tarwe en rogge te krijgen. Een enkele keer vonden ze een stuk spek.

Moeder Haanstra was altijd bezig met eten klaarmaken. Gré Haanstra: 'Ze was een rots in de branding. Toen ze onderduikers in huis nam, zei ze in het Fries tegen mijn vader dat hij niet zo bang moest zijn.' De ene onderduiker kwam uit Rotterdam, de ander uit Amsterdam. De laatste had met een pleegzoon van de Haanstra's in Kamp Amersfoort gevangen gezeten. Op transport naar Duitsland zijn ze vlak voor de grens uit de trein gesprongen. Ze klopten midden in de nacht bij de Haanstra's aan.

De voedseltochten waren niet alleen maar inspannend, de zusjes Haanstra beleefden ook plezier. De oudste zus fietste een keer op een volgeladen herenfiets. Ze gleed uit en viel met fiets en al in de sloot. 'Haal me eruit', riep ze. 'Ik kijk wel uit', antwoordde haar zus, 'dan word ik ook nat!' Een boer schoot te hulp. Lachend en kleddernat keerden ze in de kou terug naar huis.

De gezusters Haanstra moesten altijd oppassen voor controles onderweg. Op een keer konden ze net op tijd de melk in de berm zetten, zodat de bezetter niks kon vinden in hun fietstassen. Als je de stad in- of uitging, moest je een persoonsbewijs laten zien. Gré Haanstra had het een keer niet bij zich, maar wel toevallig dat van haar oma. Hoewel haar oma op de foto oud was en zij jong, lieten ze haar toch doorgaan. Ze moesten ervoor zorgen altijd voor 20.00 uur terug te zijn, omdat de bezetter een avondklok had ingesteld.

Dankzij de voedseltochten van de zussen hebben de familie Haanstra en de onderduikers nooit honger geleden.

Oprichting
De oprichting van het gedenkteken was een initiatief van een ex-onderduiker bij de familie Haanstra.

Onthulling
Het monument is onthuld op 4 mei 1981 door de drie gezusters A. van der Steeg-Haanstra, G. Stelpenstra-Haanstra en G. de Vries-Haanstra.

Locatie
Het monument is geplaatst nabij het Molenaarshuisje in de Prinsentuin te Leeuwarden.

Bronnen

• Gemeente Leeuwarden;
• Verzetsmuseum Friesland.

Voor meer informatie
Tekens aan de weg – Tekens aan de wand, C. Reitsma (Leeuwarden, 1980). ISBN 9033020009.