Vught, Nationaal Monument Kamp Vught

Vorm en materiaal
Het Nationaal Monument Kamp Vught is een herinneringscentrum dat is gevestigd op een klein deel van het voormalige concentratiekamp en combineert monumentale, museale en educatieve functies. In de vaste expositie wordt de geschiedenis van kamp Vught verteld aan de hand van persoonlijke voorwerpen, briefjes, dagboeken, tekeningen en foto’s van gevangenen, omstanders en daders. Daarnaast wordt aandacht besteed aan het nationaal-socialistische systeem van concentratiekampen, waarvan kamp Vught deel uitmaakte. In de laatste ruimte van het herinneringscentrum gaat Nationaal Monument Kamp Vught op een verrassende wijze de discussie aan over de actuele betekenis van de geschiedenis van kamp Vught. De expositie is ontwikkeld in nauwe samenwerking met het bureau marcelwoutersontwerpers.

Het NM Kamp Vught omvat onder meer:

• ‘Monument op de Fusilladeplaats’;
• ‘Monument voor Politieke Gevangenen’;
• monument ‘Het Bunkerdrama’;
• Kindergedenkteken;
• panelen van de fusilladeplaats die in 1995 en 1996 zijn beklad;
• natuurstenen maquette van het vroegere kampterrein;
• gereconstrueerde gevangenenbarak;
• drie herbouwde wachttorens;
• het authentieke crematorium;
• de asputten, waar de stoffelijke resten van de slachtoffers werden verzameld;
• herinneringscentrum met een tentoonstelling over de geschiedenis van kamp Vught en een verzameling van zoveel mogelijk getuigenissen, boeken en documenten;
• bezinningsruimte met een gedenkwand, waarop de namen van de ruim 750 slachtoffers zijn aangebracht;
• reactiemuur met briefjes van bezoekers van Nationaal Monument Kamp Vught, waarop zij hun persoonlijke indrukken hebben geschreven;
• wisselexpositie. In deze ruimte is twee à drie keer per jaar een nieuwe expositie te zien.

Restauratie
Een deel van het voormalige SS-concentratiekamp Vught is in de oorspronkelijke staat teruggebracht. Het gaat met name om het crematorium, de door de gevangenen gegraven gracht met prikkeldraadversperring en het terrein zelf. Daarnaast zijn een gevangenenbarak en een aantal wachttorens herbouwd. Landschapsarchitect Michael van Gessel tekende voor het concept.

Wijzigingen
In 2002 heeft een uitbreiding en herinrichting plaatsgevonden van het Nationaal Monument Kamp Vught. Het nieuwe herinneringscentrum bestaat uit diverse tentoonstellingszalen, een bijzondere bezinningsruimte met een gedenkwand voor slachtoffers van kamp Vught, een auditorium, een educatieve ruimte en een bibliotheek. Elke ruimte heeft een op maat gesneden lengte, breedte en hoogte. Het sobere, indrukwekkende gebouw is opgetrokken uit een dunne terracotta steen. Het ontwerp van Felix Claus van architectenbureau Claus en Kaan illustreert het verschil tussen de binnen- en buitenwereld.

Het Nationaal Monument Kamp Vught in Vught herinnert aan wat zich hier tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft afgespeeld. Tevens moet het kamp mensen bewust maken van het feit dat vergelijkbare systemen en middelen niet zomaar tot de geschiedenis behoren, maar nog steeds in onze wereld voorkomen.

Kamp Vught neemt een speciale plaats in in de Nederlandse geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Het was een van de grote en belangrijke concentratiekampen in het terreursysteem van de Duitse bezetter. Het was ook het enige officiële SS-concentratiekamp in het bezette Noordwest-Europa. Meer dan 31.000 mensen hebben voor korte of langere tijd in kamp Vught gevangen gezeten.

In de loop van 1942 begon men in de bossen bij Vught aan de bouw van een groot concentratiekamp. Het totale kampterrein was ongeveer 1 km lang en 300 meter breed. Rond het kamp werd een gracht gegraven met aan beide zijden 4 meter hoog prikkeldraad. Om de 100 meter stond een wachttoren. Vanuit deze 24 wachttorens konden bewakers de omgeving goed in de gaten houden. Ontsnappen was bijna onmogelijk. Op 15 januari 1943 arriveerden de eerste gevangenen. Zij werden spoedig gevolgd door duizenden joden. Voor hen was kamp Vught een doorgangskamp; de meesten werden gedeporteerd naar het Drentse Westerbork, en vandaar onherroepelijk naar de vernietigingskampen in Polen.

De omstandigheden in het concentratiekamp Vught waren aanvankelijk erg slecht. In de eerste maanden van 1943 stierven meer dan 300 gevangenen van honger, uitputting en ziekte. Veel joodse kinderen werden hiervan het slachtoffer. Na verloop van tijd werden de omstandigheden iets beter, niet in de laatste plaats doordat er meer ruimte kwam doordat vrijwel alle joden waren gedeporteerd. Vught moest in Duitse ogen een ‘modelkamp’ zijn: afschrikwekkend, maar niet zó erg dat daardoor de Nederlandse bevolking massaal tegen de bezetter in opstand zou komen.

Toen de geallieerden in aantocht waren, werden in de maanden juli/september 1944 op de fusilladeplaats in de bossen bij het kamp 329 verzetsmensen doodgeschoten. In totaal verloren 749 mensen in concentratiekamp Vught het leven. Op 5 en 6 september 1944 werd kamp Vught door de bezetter ontruimd. De vrouwen werden getransporteerd naar het concentratiekamp Ravensbrück, de mannen naar Sachsenhausen. In totaal zijn ruim 31.000 mensen de poort van het kamp gepasseerd. Pas anderhalve maand later, op 26 en 27 oktober 1944, werd Vught bevrijd. Veel viel er echter niet te bevrijden, het kamp was verlaten.

Vrijwel direct na de bevrijding werden de gebouwen van het kamp gebruikt als interneringskamp voor duizenden NSB’ers en collaborateurs. Ook verbleven hier tot mei 1945 noodgedwongen 6000 Duitse burgers uit het grensgebied. Delen van het kamp werden in gebruik genomen door het Canadese leger. Het interneringskamp heeft tot 1949 bestaan. In 1951 werden de woonbarakken in gebruik genomen door duizenden Molukkers. Tot op de dag van vandaag bestaat op dit deel van het vroegere kamp een woonwijk (Lunetten). Sinds de oorlog zijn delen van het kamp in gebruik gebleven als kazerne. In de vroegere kampkeuken is het Geniemuseum gevestigd. Een deel van het terrein is in gebruik genomen als gevangenis (Nieuw Vosseveld). In 1986 werd in Vught de Stichting Nationaal Monument Kamp Vught opgericht, die zich ervoor sterk maakte een deel van het vroegere kampterrein tot Nationaal Monument te verklaren.

Onthulling
Nationaal Monument Kamp Vught is op 18 april 1990 opengesteld voor het publiek door Hare Majesteit Koningin Beatrix. De gedenkwand is onthuld op 10 oktober 2002. Op 24 oktober 2002 is het nieuwe herinneringscentrum, een herbouwde gevangenenbarak en het heringerichte terrein van Nationaal Monument Kamp Vught officieel in gebruik genomen. Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Bernhard heeft samen met de twaalfjarige Jade Kagie uit Vught de opening verricht. Zo werd gesymboliseerd dat het Nationaal Monument ook steeds vaker wordt bezocht door jongeren. Ook aanwezig waren onder anderen Minister van Staat Max van der Stoel, Herman van Veen, oud-gevangenen en genodigden. Door de uitbreiding en herinrichting kan Nationaal Kamp Vught zich beter toeleggen op de voorlichting aan jongeren en andere bezoekers over de geschiedenis en actuele betekenis van het voormalig SS-concentratiekamp Vught. Het grootste deel van de benodigde vier miljoen euro is bijeen gebracht door de overheid, het bedrijfsleven, fondsen, stichtingen en particuliere donateurs.

Locatie
Het herinneringscentrum Nationaal Monument Kamp Vught is gevestigd aan de Lunettenlaan te Vught.

Openingstijden

• 1 februari t/m 9 januari, m.u.v. elke maandag, 25 december en 31 december
• dinsdag-vrijdag: 10.00-17.00 uur
• weekeinde/feestdagen: 12.00-17.00 uur
• maandag gesloten; op maandag 5 mei echter geopend van 12.00-17.00 uur
• op 4 mei: 10.00-19.00 uur
• De bibliotheek en het documentatiecentrum zijn op afspraak te raadplegen.

Bronnen:

• Stichting Nationaal Monument Kamp Vught
• Sta een ogenblik stil… Monumentenboek 1940/1945, Wim Ramaker en Ben van Bohemen. (Kampen, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok Matrijs, 1980). ISBN 90 242 0185 3.