Zwolle, ‘Indië-monument’

Vorm en materiaal
Het ‘Indië-monument’ in Zwolle bestaat uit drie zuilen, opgetrokken uit diabas (een donkergroene steensoort). De zuilen zijn door brons met elkaar verbonden. Elke zuil staat voor een tijdperk en vermeldt de bijbehorende jaartallen. Tussen de zuilen zijn twee gedenkstenen geplaatst met daarop een tekst en een afbeelding van de archipel Indonesië.

Teksten
De tekst op de eerste zuil luidt:

‘1941-1945.’

De tekst op de tweede zuil luidt:

‘1945-1949 DEN VADERLAND GETROUWE.’

De tekst op de derde zuil luidt:

‘1949-1962.’

De tekst op de eerste gedenksteen luidt:

‘NEDERLANDS OOST-INDIË NIEUW-GUINEA.’

Naast deze gedenksteen zijn drie bronzen plaquettes geplaatst met daarop de namen, geboortdedata en overlijdensdata van vijftien Zwollenaren:

‘H.J. VAN DEN BERG
02-11-1919 30-01-1949
M. BRUINS
08-02-1927 23-10-1947
R.H. ELEMANS
18-07-1927 08-03-1947
J. VAN ERVEN
30-04-1927 18-02-1947
H. TER HAAR
05-08-1927 31-12-1948
E. HILLEBRAND
30-01-1927 10-08-1946
J. LEMSTRA
10-10-1927 27-02-1949
H.J. VAN DER LINDE
24-04-1921 20-03-1946
P. MELSE
27-03-1918 22-02-1950
J.H.M. POPPE
16-09-1926 05-04-1949
F.H. SANTING
21-11-1925 11-11-1947
L.M. TEEKEN
14-11-1926 23-07-1949
H.J.A. VAN DER VEGT
04-12-1925 23-04-1949
D. VISSER
27-09-1925 21-01-1949.’

Aan de voet van deze gedenksteen bevindt zich een derde gedenksteen met daarop een tekst.

De tekst luidt:

‘TER NAGEDACHTENIS AAN
BURGERS EN MILITAIREN
DIE DE DOOD VONDEN
DOOR OORLOG, BEZETTING
GEVANGENSCHAP EN TERREUR
IN
OOST-AZIË
1941-1962.’

Wijziging
In 2007 is het monument uitgebreid. Onder het monument is een urn met aarde van de Nederlandse erevelden op Java aangebracht. Deze aarde is in 2006 door de stichting Budi Santoso, onderdeel van de Commissie Herdenking 15 augustus Zwolle, van de erevelden op Java opgehaald. Bij het monument is tevens een sokkel met daarop een bronzen plaquette geplaatst. Deze plaquette symboliseert de urn.

Het ‘Indië-monument’ in Zwolle is opgericht ter nagedachtenis aan vijftien medeburgers die als militair zijn omgekomen in het voormalige Nederlands-Indië of in Nieuw-Guinea.

De namen van de vijftien slachtoffers luiden: H.J. van den Berg, M. Bruins R.H. Elemans, J. van Erven, H. ter Haar, E. Hillebrand, J. Lemstra, H.J. van der Linde, P. Melse, J.H.M. Poppe, F.H. Santing, L.M. Teeken, H.J.A. van der Vegt en D. Visser.

Drie tijdperken worden in herinnering gebracht:

• 1941-1945: Tweede Wereldoorlog (de Japanse bezetting);
• 1945-1949: Bersiap-periode (de koloniale oorlog in Indonesië en de onafhankelijkheidsstrijd);
• 1949-1962: Nieuw-Guinea.

Hendrik ter Haar werd geboren op 5 augustus 1926. In 1947 ging hij in dienst om te gaan vechten in voormalig Nederlands-Indië. Broer Gerrit was acht jaar toen Henk vertrok: ‘Ik weet nog goed dat ik bij hem op schoot zat, vlak voor hij wegging. Later heb ik begrepen dat er overal in de stad reclamecampagnes waren. Daarin spiegelden ze de jongens voor hoe het overzee was. Het land werd mooi beschreven en er werd benadrukt hoe rechtvaardig het was om de bevolking te bevrijden van de tirannie van de guerrilla’s. Daar zijn toen veel jongens voor gevallen. Ik weet nog dat Henk riep: “Daar ga ik ook heen, ik ga ze helpen bevrijden”. Hij was misschien wat naïef, gemakkelijk te beïnvloeden.’ Na een opleiding in Engeland zat Henk anderhalf jaar in het voormalige Nederlands-Indië. In december 1948 werd Henk, toen hij in de keuken aan het werk was, door een hakmes in zijn been getroffen. Het moest geamputeerd worden. Henk kreeg koudvuur en stierf op 31 december 1948. Vervolgens werd hij werd ter aarde besteld in het voormalige Nederlands-Indië. Broer Gerrit over de betekenis van het Indië-monument: ‘Er was niets tastbaars, niets waar je naar toe kunt. Elk jaar op 4 mei sta ik met het Groot Mannenkoor Zwolle bij het oorlogsmonument te zingen. Ik denk dan aan mijn broer, maar toch klopte er iets niet. Dit nieuwe monument is terechter, het is voor hem, hier hoort hij bij. Eindelijk erkenning.’

Leendert Marinus Teeken werd geboren op 14 november 1926. Hij was als dienstplichtig soldaat bij de mariniers. Terwijl hij in het voormalige Nederlands-Indië was, trouwde Leen ‘met de handschoen’. Zus Corrie Sollie-Teeken herinnert zich de gebeurtenis als volgt: ‘Een vriend van hem trad op als bruidegom. Mijn moeder had nog een leuke japon voor mijn schoonzus genaaid. Zij zou na de bruiloft ook naar Indië komen, maar Leen schreef toen al dat ze dat niet moest doen, omdat het veel te gevaarlijk was.’ Eind juli 1949 ging de patrouille van luitenant Teeken onder zijn leiding op Oost-Java op onderzoek uit. Zowel Teeken als vier andere mariniers kwamen bij deze gevaarlijke tocht om het leven. Op 8 augustus 1949 berichtte het dagblad Trouw als volgt: ‘Patrouille in hinderlaag, vijf doden. De stoffelijke overschotten van luitenant Teeken en vier mariniers zijn nabij Babad (…) aangetroffen. Zij werden donderdag op het ereveld te Surabaja begraven. Rust en orde zijn in de betrokken streek hersteld – aldus een officiële mededeling.’ Zus Connie: ‘Mijn ouders hebben er nooit meer over kunnen praten. Leen heeft postuum een lintje gekregen en er is over hem een boek verschenen, maar ze konden het niet opbrengen. Mijn moeder heeft alleen gezegd, pas toen ze al wat ouder was: ‘Ik zou zo graag willen weten hoe Leen er nu uit zou hebben gezien.’

Onthulling
Het monument is onthuld op 15 augustus 2002.

Locatie
Het monument is geplaatst in park ‘Eekhout’, gelegen aan de Burg. Van Roijensingel, vlakbij NS-station van Zwolle.

Bronnen

• Gemeente Zwolle;
• Krantenartikelen in Trouw van 8 augustus 1949 en 15 augustus 2002.