Ternaard, oorlogsmonument

Vorm en materiaal
Het oorlogsmonument in Ternaard (gemeente Noardeast-Fryslân) is opgetrokken uit gekleurde, Friese, handgevormde steen. In het midden staat een zuil die van boven ruw is afgewerkt. In de zuil is een zandstenen plaquette gemetseld. De zuil wordt geflankeerd door twee ingemetselde gedenkplaten. De rechterflank wordt gevormd door een rustbank. Aan de linkerkant bevindt zich een bloembak, waarin een Oranjeboom is geplant.

Teksten
De tekst op de plaquette luidt:

‘VOOR HEN DIE VIELEN’.

De tekst op de linkerplaat luidt:

‘G. BROUWER * 1907 † 1945 A. NAUTA * 1923 † 1945
S. EKKERS * 1909 † 1945 J. DIJKSTRA * 1927 †
C. GROENDIJK * 1883 † 1945 J. HOLWERDA * 1918 †
E. MEINSMA * 1889 † 1945’.

De tekst op de rechterplaat luidt:

‘M. BUURMANS * 1922 † 1944 K. VISSER * 1920 † 1943
T. STEIGSTRA * 1924 1946 A. de VRIES * 1913 †
J. TIJTSMA * 1922 †
G. VISSER * 1923 † 1945’.

Symboliek
De zuil verbeeldt het afgebroken leven. Rode stenen vormen het einde van de zuil en symboliseren het gevloeide bloed. De Oranjeboom staat symbool voor de band met het Koningshuis.

Het oorlogsmonument in Ternaard is opgericht ter nagedachtenis aan dertien medeburgers die tijdens de Tweede Wereldoorlog of in het voormalige Nederlands-Indië zijn omgekomen.

De namen van de dertien slachtoffers luiden:

Gerrit Brouwer, Marten Buurmans, Jan Dijkstra, Sipke Ekkers, Cornelis Groendijk, Johannes Holwerda, Ernst Meinsma, Albertus T. Nauta, Tinus Steigstra, Jacob Tijtsma, Gosling Visser, Kornelis Visser en Anne de Vries.

Gerrit Brouwer werd geboren op 25 april 1907 in Morra. Hij was zuivelarbeider en woonde in Boarnwert. Op 14 april 1945 raakte een aantal leden van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten in gevecht met de bezetter, die in Holwerd aan het patrouilleren was. De verzetsleden gooiden hun fietsen neer en begonnen meteen te schieten. Als reactie gooide de bezetter een handgranaat, met als gevolg dat Gerrit Brouwer dodelijk werd getroffen. Hij werd begraven op de N.H. begraafplaats te Boarnwert.

Marten Buurmans werd geboren op 31 augustus 1922 in Moddergat. De 22-jarige kustvisser had tijdens de bezetting een onderduikadres in Birdaard. Eind augustus 1944 werd hij op straat gearresteerd door vijf Landwachters en via kamp Amersfoort op transport gesteld naar kamp Schwesing bij Husum in Noord-Duitsland. Hier kreeg hij dysenterie, waaraan hij op 11 november 1944 stierf. Buurmans werd begraven op de begraafplaats aan de Schleswinger Chausse bij Husum. Later werd hij herbegraven op het Ereveld Loenen.

Jan Dijkstra werd geboren op 30 oktober 1921 in Beetgum. Als matroos 3e klasse stierf hij in Japanse krijgsgevangenschap op 16 augustus 1945 in Palembang. Hij werd begraven op het Nederlandse Ereveld Kembang Koening te Soerabaja op het Karel Doormanhof.

Sipke Ekkers werd geboren op 30 oktober 1909 in Dokkum. Hij was chauffeur bij het expeditie-bedrijf van zijn vader in Holwerd. Door verraad van Lieuwe Braaksma, een neef van de familie Ekkers, kwam op 31 januari 1945 een auto van de Sicherheitsdienst bij garage Ekkers. De vrouw van Sipke Ekkers zag de wagen aankomen en waarschuwde de mannen in de garage, die zich vervolgens onder het hooi in een naastgelegen loods verstopten. Sipke werd als eerste gevonden en moest zijn borst ontbloten, waarop hij ter plaatse werd gedood door een schot in de hartstreek. Even later werd ook vader Ekkers onder het hooi vandaan gehaald. Hij moest mee naar Dokkum, waar hij uit de auto werd gezet met de mededeling dat zijn zoon over drie dagen begraven moest worden. Hierbij mochten geen buitenstaanders aanwezig zijn, zelfs niet de dominee. Ekkers werd begraven op de N.H. begraafplaats te Holwerd.

Cornelis Groendijk werd geboren op 20 september 1883 in Den Helder. Hij was notaris in Ternaard. In zijn huis werden geregeld vergaderingen van de verzetsbeweging gehouden, mede omdat daar een goede schuilplaats was. In het gezin Groendijk was ook het joodse jongetje Leo de Smitt opgenomen (die de oorlog heeft overleefd). Toen de bezetter begin maart 1945 een razzia in het dorp hield, werd de schuilplaats ontdekt. Een zoon van de notaris en Albert Douwes Nauta werden gearresteerd. Een derde onderduiker, S. Sikkes (zoon van de veldwachter), wist te ontkomen. Groendijk jr. en Nauta werden opgesloten in de plaatselijke herberg, waaruit ze wisten te ontsnappen. Ze doken onder op de boerderij van Rinsma. Op 7 maart kreeg notaris Groendijk een waarschuwing dat men hem ook wilde arresteren. Hij dook meteen onder. Toen hij de volgende dag een Duitse patrouille tegenkwam, keerde hij meteen weer om. Dit wekte argwaan. Groendijk werd gesommeerd van zijn fiets te stappen, maar volgde dit bevel niet op, waarop de bezetter hem neerschoot. Hij stierf ter plaatse. Groendijk werd begraven op de N.H. begraafplaats in Hoorn op Terschelling.

Johannes Holwerda werd geboren op 1 januari 1918 in Nes. Hij was artillerist bij het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL). Hij overleed in Japanse krijgsgevangenschap op 30 augustus 1943 te Hindato (Thailand).

Ernst Meinsma werd geboren op 4 maart 1889 in Nes. Hij was landbouwer. In zijn boerderij werden wapens verborgen, die afkomstig waren van het droppingterrein bij Aalsum. Op 8 december 1944 deed de Grenzschutz uit Oostmahorn huiszoeking op de hoeve, waarbij een radiotoestel werd aangetroffen. Meinsma moest mee en werd naar Leeuwarden gebracht, waar hij aan een zwaar verhoord werd onderworpen. Op 22 januari 1945 werd hij met 19 anderen aan de Woudweg bij Dokkum gefusilleerd. Hij werd begraven op de N.H. begraafplaats in Nes.

Albertus T. Nauta werd geboren op 10 februari 1923 in Ternaard. Toen Nauta door de bezetter werd opgeroepen voor verplichte tewerkstelling in Duitsland, weigerde hij dit en moest hij onderduiken. Via bemiddeling van Berend Hannema en diens vriend ds. Pasma te Almen, kwam hij terecht bij boer Wilgenhof in het dorpje Harfsen. Samen met de Fries Ynze Dikkerboom vormde Nauta de spil van de Knokploeg groep Laren. Toen de grond te heet onder hun voeten werd, hebben de verzetsmannen een ondergrondse verblijfsplaats gegraven, genaamd het ‘Hol’. In oktober 1944 kreeg de bezetter hoogte van dit onderduikershol. Toen in het hol een aantal handgranaten werden gegooid, kwamen Dikkerboom en zijn vriendin Christine van Heesch, die in het derde compartiment verscholen zaten, om het leven. Nauta was op dit moment niet in het hol aanwezig. Toen op 29 januari 1945 een lid van de KP werd gearresteerd, bleek deze het adres van ‘Appie’ (de verzetsnaam van Nauta) bij zich te dragen. Nog diezelfde nacht werd Nauta opgepakt. Via de landwachtkazerne in Deventer is hij na verhoren overgebracht naar Oxerhof in Colmschate. Nauta was een van de 117 mannen die op 8 maart 1945 bij de Woeste Hoeve werden gefusilleerd als represaille voor de (mislukte) aanslag op SS-chef Hans Albin Rauter. Op 14 juni 1945 werd Nauta herbegraven op de N.H. begraafplaats in Ternaard. Op 14 januari 1983 is aan Albertus T. Nauta bij Koninklijk Besluit van 29 december 1980 postuum het Verzetsherdenkingskruis toegekend.

Tinus Steigstra werd geboren op 28 augustus 1924 in Holwerd. De boerenzoon had op 31 augustus 1943 met zijn vader op het bouwland gewerkt, toen ze op weg naar huis op de Ternaarderweg uit de richting van Holwerd een overvalwagen zagen aankomen. Tinus sprong van de landbouwwagen en vluchtte de landerijen in. Dit mocht niet baten. Hij werd gearresteerd en naar het huis van bewaring in Leeuwarden gebracht, waar hij veertien dagen werd opgesloten. Vervolgens kwam hij via Amersfoort terecht in Berlijn. Steigstra heeft nog geprobeerd te vluchten. Waarschijnlijk werd hij bij wijze van straf ingedeeld bij een groep in SS-uniform gestoken gevangenen die aan het front graafwerk moesten verrichten, de zogeheten ‘Frontarbeiter’. In dat uniform kwam hij onder meer bij Riga in Letland terecht. Steigstra werd door het oprukkende Rode Leger gevangen genomen. Eind januari 1946 mocht hij naar Nederland terugkeren. Hij leed toen al aan dysenterie en overleed in de trein bij Orel in Rusland. Dit moet tussen 29 januari en 5 februari 1946 zijn gebeurd. Steigstra werd waarschijnlijk naast de spoorlijn begraven.

Jacob Tijtsma werd geboren op 2 juli 1922 in Nes. Hij was los arbeider en woonde in Holwerd.

Gosling Visser werd geboren op 13 november 1923 in Holwerd. In dit dorp werden de twee arbeiders op 11 augustus 1944 gearresteerd, omdat ze zich niet hadden gemeld voor de arbeidsinzet. Via Leeuwarden en Amersfoort kwamen ze terecht in het concentratiekamp Neuengamme. Hier stierf op 10 januari 1945 Visser. Tijtsma kwam met een transport in Rusland terecht, waar hij op 30 mei 1945 te Malchow stierf.

Kornelis Visser werd geboren op 20 oktober 1920 in Paesens. Op 2 oktober 1942 vertrok de bijna 22-jarige bakkersknecht als dwangarbeider naar Duitsland. Hij werd tewerkgesteld in een vliegtuigfabriek in Dessau. Op 29 april 1943 stierf Visser aan difterie. Na de oorlog werd zijn stoffelijk overschot overgebracht naar Nederland en herbegraven op de N.H. begraafplaats in Holwerd.

Anne de Vries werd geboren op 3 september 1913 in Akkerwoude (thans Damwoude). De 31-jarige fabrieksarbeider werd door zijn vrouw bij de Duitse instanties aangeven. Hij werd in zijn woonplaats gearresteerd en naar Duitsland overgebracht. De Vries stierf op 16 maart 1945 in Hannover.

Onthulling
Het monument is onthuld op 24 december 1949. De Oranjeboom werd geplant ter gelegenheid van het huwelijk van koningin Juliana en prins Bernhard.

Locatie
Het monument bevindt zich in het plantsoen tegenover het voormalige gemeentehuis van Westdongeradeel te Ternaard (gemeente Noardeast-Fryslân).

Bronnen

• De heer J. Nauta, broer van de gesneuvelde verzetsman A.T. Nauta;
• Verzetsmuseum Friesland: www.verzetsmuseum.nl;
• Tekens aan de weg – Tekens aan de wand van C. Reitsma (Leeuwarden, 1980). ISBN 9033020009.