Ternaard, gedenkraam in de N.H. kerk

Vorm en materiaal
Het gedenkraam in de N.H. Kerk te Ternaard (gemeente Noardeast-Fryslân) is een gebrandschilderd glas-in-loodraam. Op het raam staan twee mannenfiguren afgebeeld, die aan het zaaien zijn.

Tekst
De tekst op het gedenkraam luidt:

‘PSALM
126
6

1940 – 1945
ALS LEDEN EN OUD LEDEN ONZER GEMEENTE VIELEN’.

Hieronder zijn de namen van vijf oorlogsslachtoffers aangebracht.

Symboliek
De voorstelling op het raam is afgeleid van psalm 126, vers 6: ‘Die het zaad draagt dat men zaaien zal, gaat wenende, maar hij zal met gejuich wederkomen, dragende zijn schoven’.

Het gedenkraam in de N.H. kerk te Ternaard (gemeente Noardeast-Fryslân) is opgericht ter nagedachtenis aan vijf leden en oud-leden van de hervormde gemeente die tijdens de bezettingsjaren door oorlogshandelingen zijn omgekomen.

De namen van de vijf slachtoffers luiden:

Klaas de Graaf, Cornelis Groendijk, Sijbe Hoekstra, Albertus T. Nauta en Ale Pausma.

Klaas de Graaf werd geboren op 30 november 1909 in Ternaard. In 1928 ging hij als zendeling naar het voormalige Nederlands-Indië, waar hij na de Japanse bezetting werd opgepakt. Hij kwam in een kamp terecht, waar elke dag in aanwezigheid van alle gevangenen de Japanse vlag werd gehesen. De Graaf gedroeg zich tijdens deze plechtigheid volgens de bezetter niet eerbiedig genoeg. Hij werd overgebracht naar de gevangenis van Meester Cornelis bij Buitenzorg. Daar werd hij de vertrouwensman van vele gevangenen. Later kwam hij in het beruchte kamp Ambahrawa terecht, waar ongeveer 150 gevangenen per dag aan een oedeemepidemie stierven. Ook De Graaf werd ziek en op de avond voor hij stierf vroeg hij aan een medegevangene Mattheus 24, vers 13 voor hem te lezen: ‘Maar wie volhardt tot het einde, die zal behouden worden.’ Aan de hand van deze tekst hield De Graaf toen een preek voor zijn lotgenoten. Diezelfde nacht op 26 juli 1945 stierf hij.

Cornelis Groendijk werd geboren op 20 september 1883 in Den Helder. Hij was notaris in Ternaard. In zijn huis werden geregeld vergaderingen van de verzetsbeweging gehouden, mede omdat daar een goede schuilplaats was. In het gezin Groendijk was ook het joodse jongetje Leo de Smitt opgenomen (die de oorlog heeft overleefd). Toen de bezetter begin maart 1945 een razzia in het dorp hield, werd de schuilplaats ontdekt. Een zoon van de notaris en Albert Douwes Nauta werden gearresteerd. Een derde onderduiker, S. Sikkes (zoon van de veldwachter), wist te ontkomen. Groendijk jr. en Nauta werden opgesloten in de plaatselijke herberg, waaruit ze wisten te ontsnappen. Ze doken onder op de boerderij van Rinsma. Op 7 maart kreeg notaris Groendijk een waarschuwing dat men hem ook wilde arresteren. Hij dook meteen onder. Toen hij de volgende dag een Duitse patrouille tegenkwam, keerde hij meteen weer om. Dit wekte argwaan. Groendijk werd gesommeerd van zijn fiets te stappen, maar volgde dit bevel niet op, waarop de bezetter hem neerschoot. Hij stierf ter plaatse. Groendijk werd begraven op de N.H. begraafplaats in Hoorn op Terschelling.

Ds. Sijbe J. Hoekstra werd geboren op 14 augustus 1908 in Burum. Tijdens de bezetting was hij predikant van de N.H. Kerk te Midwolda. In dit dorp verrichtte hij ook illegaal werk voor het Nationaal Steunfonds (N.S.F.) en maakte hij deel uit van de Ordedienst. Op 10 april 1945 werd ds. Hoekstra samen met negen andere Groningse verzetsmensen aan de bosrand bij de Nije Drintse wei onder Bakkeveen gefusilleerd. Op de plaats van de executie staat sinds 10 april 1952 een monument.

Albertus T. Nauta werd geboren op 10 februari 1923 in Ternaard. Toen Nauta door de bezetter werd opgeroepen voor verplichte tewerkstelling in Duitsland, weigerde hij dit en moest hij onderduiken. Via bemiddeling van Berend Hannema en diens vriend ds. Pasma te Almen, kwam hij terecht bij boer Wilgenhof in het dorpje Harfsen. Samen met de Fries Ynze Dikkerboom vormde Nauta de spil van de Knokploeg groep Laren. Toen de grond te heet onder hun voeten werd, hebben de verzetsmannen een ondergrondse verblijfsplaats gegraven, genaamd het ‘Hol’. In oktober 1944 kreeg de bezetter hoogte van dit onderduikershol. Toen in het hol een aantal handgranaten werden gegooid, kwamen Dikkerboom en zijn vriendin Christine van Heesch, die in het derde compartiment verscholen zaten, om het leven. Nauta was op dit moment niet in het hol aanwezig. Toen op 29 januari 1945 een lid van de KP werd gearresteerd, bleek deze het adres van ‘Appie’ (de verzetsnaam van Nauta) bij zich te dragen. Nog diezelfde nacht werd Nauta opgepakt. Via de landwachtkazerne in Deventer is hij na verhoren overgebracht naar Oxerhof in Colmschate. Nauta was een van de 117 mannen die op 8 maart 1945 bij de Woeste Hoeve werden gefusilleerd als represaille voor de (mislukte) aanslag op SS-chef Hans Albin Rauter. Op 14 juni 1945 werd Nauta herbegraven op de N.H. begraafplaats in Ternaard. Op 14 januari 1983 is aan Albertus T. Nauta bij Koninklijk Besluit van 29 december 1980 postuum het Verzetsherdenkingskruis toegekend.

Ale Pausma werd geboren op 20 september 1898 in Ternaard. In 1924 vertrok hij naar Nijverdal. Later werd hij leraar in Bandoeng. Als landstormsergeant 1e klasse werd Pausma door de Japanse bezetter krijgsgevangen gemaakt. Hij stierf op 18 september 1944 aan boord van de ‘Junyo Maru’, toen dit Japanse schip om ongeveer 4 uur in de middag nabij Padang (bij de westkust van Sumatra) door HMS Tradewind van de Royal Navy werd getorpedeerd. Commandant van de Tradewind was luitenant S.L.C. Maydon.

Onthulling
Het monument is onthuld op 25 december 1948.

Bronnen

• De heer J. Nauta, broer van de gesneuvelde verzetsman A.T. Nauta;
• Verzetsmuseum Friesland: www.verzetsmuseum.nl;
• De heer Jelle W.J. Hoekstra (zoon van ds. Sijbe J. Hoekstra) uit Surrey, Canada;
• Tekens aan de weg – Tekens aan de wand van C. Reitsma (Leeuwarden, 1980). ISBN 9033020009.