Het monument
Vorm en materiaal
Het ‘Monument voor Nederlandse Militairen’ in Rheden bestaat uit een gedenknaald van rode baksteen met een ingemetseld kruis en twee ingemetselde plaquettes van witte natuursteen. De naald is geplaatst op een voetstuk van baksteen en witte natuursteen. Op de linker- en rechterhoek van het voetstuk is een wit natuurstenen reliëf aangebracht van een Nederlandse helm en palmtak. In het plantsoen voor de naald bevinden zich de graven van vier Rhedense soldaten. Bij elk graf is een grafzerk van witte natuursteen geplaatst.
Teksten
De tekst op de linkerplaat luidt:
’10 MEI 1940
ZIJ DIE VIELEN
IN DEZE GEMEENTE
RES. KAP. I. NOTEBOOM. GESN. IJSSELLINIE.
DPL. SGT. A.J. VAN EIJK. ” ”
DPL. L.J.G. BADART. ” ”
DPL. G. BLANKESTIJN. ” ”
DPL. G.J. BOOIJINK. ” ”
DPL. T. BRAAKMAN. ” ”
DPL. F. GELDERMANN ” ”
DPL. H.J. LUBBERINK. ” ”
DPL. M. MARTENS. ” ”
DPL. B. ZWARTENDIJK. ” “.’
De tekst op de rechterplaat luidt:
’10 MEI 1940
ZIJ DIE ELDERS VIELEN
AFKOMSTIG
UIT DEZE GEMEENTE
DPL. KPL. H. ENKHOFF GESN. GREBBELINIE
DPL. L. LIET GESN. TE LOON OP ZAND
DPL. H.J. TEUNISSEN
GESN. GREBBELINIE
DPL. H. URSINUS GESN. GREBBELINIE.’
De teksten op de vier grafzerken luiden:
‘C. BLANKESTIJN.
SOLDAAT
2 – II – 35 R.I.
GEB. 18-4-1919
OVERL. 10-5-1940.’
‘A.J. VAN EIJK
SERGEANT
3 – III – 35 R.I.
GEB. 27-2-1912
OVERL. 10-5-1940.’
‘B.C. ZWARTENDIJK
SOLDAAT
1 – III – 35 R.I.
GEB. 31-10-1920
OVERL. 11-5-1940.’
‘H.J. LUBBERINK
SOLDAAT
1 – II – 35 R.I.
GEB. 24-2-1911
OVERL. 10-5-1940.’
Symboliek
Het kruis is niet alleen een symbool van het christelijke geloof, maar herinnert tevens aan het offer dat de oorlogsslachtoffers brachten voor een leven in vrijheid. De palmtak symboliseert de overwinning, over de dood en ondergang heen.
Wijziging
Oorspronkelijk stond op het monument ook de naam van sergeant Chris Meijer vermeld. Maar in 1948 is zijn naam ‘op last van hogerhand’ weg gebeiteld.
De geschiedenis
Het ‘Monument voor Nederlandse Militairen’ in Rheden is opgericht ter nagedachtenis aan vier Rhedense soldaten die op 10 mei 1940 in de strijd tegen de bezetter zijn gesneuveld en aan tien Nederlandse soldaten die in de gemeente Rheden bij de verdediging van de IJssellinie het leven hebben gelaten.
De namen van de vier Rhedense soldaten die zijn gesneuveld luiden: H. Enkhoff, L. Liet, H.J. Teunissen en H. Ursinus.
De namen van de tien Nederlandse soldaten die in de gemeente Rheden zijn gesneuveld luiden: I. Noteboom, A.J. van Eijk, L.J.G. Blankestijn, G.J. Booijink, T. Braakman, F. Geldermann, H.J. Lubberink, M. Martens en B. Zwartendijk.
Oorspronkelijk stond op de gedenknaald ook de naam van sergeant Chris Meijer uit Dieren vermeld. Maar in 1948 is zijn naam ‘op last van hogerhand’ weg gebeiteld. De 22-jarige onderofficier Meijer werd op 12 mei 1940 door de krijgsraad wegens desertie ter dood veroordeeld, omdat hij zonder toestemming met zijn compagnie zijn legerpost op de Grebbeberg (die zwaar onder Duits vuur lag) verlaten had. Nog diezelfde dag, om 15.10 uur, werd hij in de bossen bij Doorn geëxecuteerd door een vuurpeloton.
Uit onderzoek van dr. Lou de Jong en Parool-journalist Jan Boer uit 1970 is echter gebleken dat er in ‘de zaak van sergeant Meijer’ enkele fatale vormfouten zijn gemaakt. Van desertie in de zin van ‘weglopen met het doel zich blijvend aan de dienst te onttrekken’ was geen sprake. Generaal Jacob Harberts (de commandant van het IIe legerkorps), die de aanklacht verzorgde, probeerde de krijgsraad te beïnvloeden en werd nauwelijks een dag later volstrekt overspannen uit zijn functie gezet (al werd hij later weer in ere hersteld).
De executie werd binnen enkele uren voltrokken, waarmee de voorgeschreven termijn van minimaal 48 uur na het uitspreken van het vonnis werd genegeerd. Niemand werd over de terechtstelling ingelicht, zodat van een ‘afschrikwekkend voorbeeld’ geen sprake was. Meijers moeder hoorde pas 28 jaar later wat de werkelijke toedracht was geweest.
De naam van Chris Meijer werd van het oorlogsmonument verwijderd, toen de ‘zaak-Meijer’ nog volstrekt onbekend was. Een brief van een anoniem gebleven ‘oud-strijder’ was daarvoor voldoende. Sergeant Chris Meijer werd ter aarde besteld op de begraafplaats van Dieren. Op 12 mei 2000 (precies 61 jaar na de executie) is in Dieren een gedenksteen onthuld ter nagedachtenis aan Meijer.
Oprichting
De oprichting van het monument was een particulier initiatief.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
Het monument staat recht tegenover de ingang van begraafplaats ‘Heiderust’ aan de Lentsesteeg in Rheden. Aan de rechterzijde van het monument bevinden zich een verzetsgraf en zes Britse eregraven.
Bronnen
- www.4en5meicomiterheden.nl;
- Gelders Dagblad van 28 februari 1998;
- Sta een ogenblik stil… Monumentenboek 1940/1945 van Wim Ramaker en Ben van Bohemen. (Kampen, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok Matrijs, 1980). ISBN 90 242 0185 3.
Voor meer informatie
- De zaak van sergeant Meijer van Jan F.A. Boer (april 1970);
- ‘Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog’ van dr. Lou de Jong (1970, deel 3, pag. 237);
- Artikel De fatale vlucht van sergeant Meijer – regering houdt deksel op doofpot van omstreden executie van André Horlings (1998);
- Website Grebbeberg.nl;
