Vorm en materiaal Het oorlogsmonument in Gieten (gemeente Aa en Hunze) is een zwerfkei, waarop in koperen letters een tekst en namen zijn aangebracht.
Tekst De tekst op de zwerfkei luidt:
‘O, ALS DE MORGEN DAAGT. DAT IK HEN NOOIT VERGEET.’
De plaquette bevat de namen van inwoners van Gieten die door oorlogsgeweld om het leven zijn gekomen.
Digitaal Joods Monument De joodse oorlogsslachtoffers die op dit gedenkteken vermeld staan, zijn tevens opgenomen in het ‘Digitaal Monument Joodse Gemeenschap in Nederland‘. Hierin vindt u meer informatie over deze personen met waar mogelijk een korte biografie, familierelaties en adresgegevens.
Onder het kopje ‘Geschiedenis’ op deze pagina kunt u op een persoonsnaam klikken om doorverwezen te worden naar het Digitaal Joods Monument.
De geschiedenis
Het oorlogsmonument in Gieten (gemeente Aa en Hunze) is opgericht ter nagedachtenis aan alle medeburgers die tijdens de bezettingsjaren door oorlogsgeweld zijn gekomen. Onder hen waren 24 joodse burgers.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie Het monument is geplaatst bij het voormalige raadhuis te Gieten (gemeente Aa en Hunze).
Bronnen
Inventarisatieproject Sporen van de Tweede Wereldoorlog in Drenthe (uitgevoerd door het Erfgoedhuis van Drenthe in opdracht van de provincie Drenthe)
Joodse oorlogsmonumenten in de provincie Drenthe van H. Hamburger en J.C Regtien, met medewerking van Fr. van Echten (Bedum, Uitgeverij Profiel, 1999). ISBN 90 5294 192 0.
Leg een bloem bij dit monument
Klik op onderstaande knop om een digitale bloem bij dit monument te leggen. Je kunt kiezen uit een rode gerbera, een witte roos of een blauwe Iris. Ook is het mogelijk om een persoonlijke boodschap toe te voegen. Nadat het formulier is verstuurd toont de bloem op deze pagina (vergeet niet om de pagina opnieuw te laden).
Leg een bloem
Er zijn helaas geen bloemen gevonden.
Persoonlijke bijdragen van onze bezoekers
Dick Scholing | 29 apr 2018
‘De beste en laatste groeten…..’
Tegenwoordig maken we de gang naar de brievenbus om een eigenhandig geschreven brief te posten niet meer zo vaak. Dat had toch ook wel zijn charmes. Je moest er even voor gaan zitten om een ander wat te vertellen. Je moest er even tijd voor vrij maken om de letters aan het papier toe te vertrouwen. Natuurlijk wilde je dat ook nog een beetje netjes doen en zonder al te veel fouten.
Dat kon dan heel belangrijk nieuws zijn, of droevig nieuws of gewoon over dagelijkse dingen. Een brief kan dan ook heel persoonlijk zijn, waarmee je een ander misschien wel heel blij maakt. Uiteindelijk kan een brief een document worden, waarmee je iets in handen hebt als een belangrijke herinnering aan degene die de brief geschreven heeft.
Nee, tegenwoordig communiceren we heel anders en heel snel. Moderne technieken staat wat dat betreft niets meer in de weg. Het bericht is geen dagen meer onderweg. Het komt direct binnen bij de ander en omdat we graag willen weten wie ons wat geschreven heeft, bekijken we het bericht – desnoods tijdens het eten – direct.
Ruim 70 jaar geleden hebben heel wat mensen hun uiterste best gedaan om nog een brief(je) te schrijven. Om nog een teken van leven te geven. Dit, terwijl ze helemaal geen tijd hadden om er even voor te gaan zitten. Toch wilden ze nog iets van hun laten horen. Over een dergelijk brief gaat dit verhaal.
Bij mijn buren hangt in de hal van hun woning een lijstje met daarin een geschreven brief. Vaak liep ik daar achteloos aan voorbij. Tot het moment dat ik van Henk & Roelie Zwiers het verhaal kreeg te horen achter deze brief.
Ook in de gemeente Gieten zijn tijdens de oorlogsjaren veel Joodse medemensen opgepakt door de bezetter. Dat overkwam ook de bekende familie Salomon Cohen en Lea Gudema. Zij woonden destijds op Bonnerveen 64 in Gieterveen. Zij waren zo arm dat ze op enig moment de huur niet meer konden betalen. De huurbaas- een gevreesde n.s.b.-er zette ze zonder pardon op straat. De gemeente stelde toen het gezin met 7 kinderen een houten keet ter beschikking. Deze kwam op het erf te staan van de familie Warmink aan de Veenakkers 42 a.
Hier woonden destijds de ouders van mijn buurvrouw.
Op 13 augustus 1942 wordt het hele gezin Cohen opgehaald en naar ‘Westerbork’ gebracht.
Daar schrijft Lea Cohen al gauw een brief aan haar buurvrouw Frekie Warmink.
Het zou haar laatste brief worden. Ze schrijft onder anderen:
“Even wil ik jullie direct schrijven en zal dat wel niet direct weer kunnen doen. We gaan morgen met 1000 naar Polen. Sam is hier ook en de politie heeft alles gedragen. Nu Frekie geef de kinder en Jan en Hinderkie en Eppie en de familie Drent en Pieter Bloem de beste en laatste groeten en nogmaals bedankt voor alles wat jullie voor mij deden. Dus gegroet en dan het beste zij u toegewenst van uw buurvrouw die u niet vergeet en dan hoop ik op een spoedig wederzien in vrede. Uw toegenegen buurvrouw,
Lea en Sam en
alle kinder.
Ook de 2 oudste kinderen van Salomon en Lea schrijven nog een krabbel op de achterkant van de brief. Dochter Frouwkje (14 jaar) schrijft: “ Lieve Frekie en Jan en kinder, moeke heeft gezegd dat je de kinderwagen wel mag verkopen. Geef iedereen een zoen van mij”.
Zoon Bennie schrijft: “Even wil ik afscheid nemen, hier is alles goed en lekker eten”. Hartelijke groeten Bennie.
De volgende dag werd het hele gezin met vele anderen op transport gesteld naar Polen. Niemand van het gezin keerde terug uit Auschwitz.
De brief van Lea is een document geworden en een blijvende herinnering aan dit gezin. Moeilijk is voor te stellen hoe de dagenlange reis in de afgesloten wagons naar het verre Polen geweest zal zijn. Hebben ze geweten hoe hun toekomst er uit zou zien? Hebben ze geweten wat hun te wachten stond toen ze eenmaal binnen de muren van Auschwitz – Birkenau stonden?
Lea schreef: “……de beste en laatste groeten…” geeft misschien wel antwoord op beide vragen.
Dick Scholing
Gieten
Dick Scholing | 29 apr 2018
Auschwitz 70 jaar later
Als je deel uit maakt van de redactie van een dorpskrant is het soms zoeken naar een actueel onderwerp. Nog meer als een editie maar een keer in de maand uitgegeven wordt. Vaak is dan een gebeurtenis al lang niet meer het gesprek van de dag omdat er al veel aandacht in de diverse media is besteed. En dan heb je natuurlijk ook nog te maken met het moment waarop een artikel klaar moet zijn, want op enig moment moeten de persen gaan draaien.
Ik had me voor genomen in deze editie van ‘Hartje Gieten’ een verhaal te schrijven over het archief van de Historische Vereniging Gemeente Gieten. Dat voornemen veranderde toen ik een foto en een artikel aantrof in het Dagblad van het Noorden, over de bevrijding van het vernietigingskamp Auschwitz. Op 27 januari 2015 was dat 70 jaar geleden. Op tal van plaatsen zijn er herdenkingen gehouden. Ook op dit grootste vernietigingskamp zelf. Waarom dan toch nog een verhaal over deze diep in het zuiden van Polen gelegen afschuwelijke plek?
Even weer terug naar het krantenartikel in het dagblad. Met name de hierbij geplaatste foto trok mijn aandacht. Ik kreeg eigenlijk mijn ogen er niet van los. Op de foto stond een op het kamp gearriveerde trein met honderden ‘passagiers’ die kennelijk net waren uitgestapt. Op de foto stond onder andere een man met maar een schoen aan zijn verder blote benen en daarnaast een vrouw met een kindje in haar armen van nog geen jaar oud. Al die honderden mensen werden omringd door talloze soldaten met grote laarzen. Het was het foute beeld wat we vermoedelijk allemaal wel kennen van de geschiedenis van de holocaust.
Een paar jaar geleden hebben wij op dezelfde uitstapplaats gelopen als al die mensen op de foto. Deze foto herinnerde mij weer aan dat emotionele bezoek.
We maakten met onze oldtimer een reis door Oost-Europa en wilden daarbij ook het vernietigingskamp Auschwitz bezoeken. Auschwitz was een verzameling van concentratie- en vernietigingskampen die tijdens de Tweede Wereldoorlog door nazi-Duitsland nabij de Poolse stad Auschwitz (Pools: Oswiecim) werden opgezet. Het was het grootste van alle Duitse concentratiekampen.
Bij aankomst werden we opgewacht door driftig zwaaiende mensen om vooral bij hun te parkeren. Op de parkeerplaatsen stond het vol met auto’s en bussen. Even bekroop mij een naar gevoel. Was het zo commercieel geworden?
Ik hoef de geschiedenis van Auschwitz hier niet te herhalen. Het zal bij veel mensen wel bekend zijn, hoewel? Iedere groep kreeg een gids toegewezen om het juiste verhaal van het kamp te horen. Onze groep trof een Poolse lerares die de Duitse taal sprak en met behulp van een hoofdmicrofoon goed was te verstaan. Dat kwam ook door haar innemende wijze van spreken.
Zij leidde ons langs al de barakken, werkplaatsen en andere gebouwen van het basiskamp van Auschwitz, waar de meest gruwelijke en ziekelijke experimenten plaats hadden gevonden. Onvoorstelbaar en nauwelijks te bevatten details kregen we te horen van de gids, over de werkwijze van de nazi’s. In een aantal gebouwen waren alle inbeslaggenomen goederen verzameld. Je kijkt ernaar met een blik vol ongeloof. Totdat je bij de inbeslaggenomen koffers langs loopt, waarop allemaal namen staan. Dat raakte mij tot op het bot en maakte me emotioneel.
Van de gebouwen, de wachttorens en metershoge prikkeldraadomheining heb ik veel foto’s gemaakt. Soms vroeg de gids om juist geen foto’s te maken uit respect voor al die vermoorde Joden. Eerlijk gezegd had ik ook niet het lef.
Je loopt dan door de poort met de daarboven de bekende tekst: ”Arbeid macht frei”, waarover onze gids heel duidelijk was: “Dat was een grote leugen”.
Het bezoek aan dit kamp werd afgesloten met het verhaal over het lot van een van de kampcommandanten. Hij werd na berechting in 1947 opgehangen naast het crematorium van Auschwitz.
Onder indruk van alles wat we gehoord en gezien hadden werden we hierna met een bus naar het op ca. 3 kilometer verderop gelegen kamp Auschwitz-Birkenau gebracht.
Ook hier werden we begeleid door de Poolse gids. Hier zagen we het poortgebouw, waaronder de treinen naar het kamp doorreden en tot stilstand kwamen op de dezelfde uitstapplaats als op de foto in het dagblad. Halverwege het terrein stond een gebouw waarin SS-ers zaten die de Joden uit de trein de weg wezen. Het merendeel werden rechtstreeks naar de gaskamers geleidt. Diepe, diepe indruk maakte dit op ons. Deze misdadigers beschikten over leven en dood.
Het kamp was amper te overzien zo groot was het. Overal waren nog de contouren te zien van de vele barakken. Vaak stond alleen de schoorsteen er nog, omdat na de oorlog het hout allemaal was weggehaald. De gaskamers en crematoria waren kort voor de bevrijding, zoveel mogelijk door de nazi’s vernietigd.
Tijdens ons bezoek was het prachtig mooi weer met een stralende hemel. Onze gids vertelde dat ze in de winter ook vaak met een klas schoolkinderen op bezoek ging, met als doel de kinderen een indruk te geven, wat het voor de bewoners van het kamp moet zijn geweest, onder erbarmelijke omstandigheden en uitzichtloosheid zien te overleven. 1,1 miljoen Joden en anderen zouden het niet overleven en werden door de wrede nazi’s de dood ingejaagd.
Onder al deze mensen waren ook een aantal joodse gezinnen uit Gieten en Gieterveen. Aan de Gasselterweg woonde de joodse familie Valk. Simon Valk had hier een slagerij. Hij en zijn vrouw Rachel hadden 5 kinderen: Heijman, Jonas, Gaaltje, Mozes en Benjamin. Op 5 oktober werd het hele gezin via Westerbork met de trein naar Auschwitz getransporteerd. Daar zijn ze op 8 oktober meteen vergast. Op Torenveen nabij de Zwarteweg woonde het joodse echtpaar Simon Nijveen en Jennie Falke. Ook zij zijn in Auschwitz vermoord. Op Bonnerveen woonde de joodse familie Cohen. Salomon Cohen en Bea Gudema. Zij hadden 7 kinderen: Frouwkje, Benjamin, Jetta, Marcus, Jacob, Maurits en David. Niemand keerde terug uit Auschwitz. Op de Bonnen woonde de joodse familie Meijer. Er woonden 7 gezinsleden. Van hen keerde alleen de man Mendel Meijer terug, als enige van alle 25 Gieter joden. (Info Historische Vereniging Gieten).
Het afscheid van de Poolse gids was emotioneel, maar we waren haar dankbaar.
Als je een bezoek hebt gebracht aan Auschwitz dan zou je dat als mens kunnen veranderen. Voor ons was dat ook zo. Het heeft ons veranderd, met het besef dat heel veel zaken absoluut niet belangrijk zijn.
Teruggekomen op de parkeerplaats kon ik al die auto’s en talrijke bussen beter verdragen.
Het verhaal van de holocaust moet worden doorverteld. Het mag niet weer gebeuren. Maar hebben we daar zekerheid over? Als we vandaag om ons heen kijken, dan zouden we ons zorgen kunnen gaan maken. Daarvoor zijn er te veel brandhaarden in de wereld.
‘Auschwitz 70 jaar later’ is daarom actueel en (helaas) niet alleen vanwege deze herdenking.
Dick Scholing
Redactie ‘Hartje Gieten”.
Heeft u een persoonlijk verhaal met betrekking tot dit monument en/of de geschiedenis waarnaar deze verwijst? Deel uw verhaal hier en help ons de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog levend te houden.
