Anloo, oorlogsmonument in het Evertsbos

Vorm en materiaal
Het oorlogsmonument in het Evertsbos te Anloo is een zwerfkei met bronzen plaquette. De gedenksteen is 1 meter hoog, 1 meter breed en 50 centimeter diep.

Tekst
De tekst op de plaquette luidt:

‘OP DEZE PLAATS WAS IN DE TWEEDE WERELDOORLOG EEN ONDERDUIKERSHOL VOOR VERZETSMENSEN. HET WERD OP 29 SEPTEMBER 1944 DOOR DE NAZI’S ONTDEKT. VAN DE ACHT AANWEZIGE ONDERDUIKERS WERDER ER DRIE GEPAKT EN GEËXECUTEERD IN WESTERBORK.

J. BRUGGEMA   VEENDAM
H. MOLENKAMP   ‘T ZANDT
G.C. OOSTING  ZUIDLAREN

OP 8 APRIL 1945, DRIE DAGEN VOOR DE BEVRIJDING, ZIJN TIEN GEVANGEN VERZETSMENSEN VANUIT GRONINGEN NAAR DEZE PLEK GEBRACHT EN HIER GEËXECUTEERD.

J. BOLHUIS GRONINGEN
C.G. WIEGERS FINSTERWOLDE
W.A. V.D. BERG DELFZIJL
T.H. BOUWMAN UITHUIZEN
J. DRIEGEN NIEUWESCHANS
P.M. SCHREUDER GRONINGEN
A. ELEMA USQUERT
J. HELMIG GRONINGEN
B.K. BOSMA NIEUWOLDA
J.J. WALVIUS GRONINGEN’.

Wijziging
Op 4 mei 2000 is door Staatsbosbeheer een bord geplaatst met de beschrijving van het onderduikershol en wat zich verder op deze plaats heeft afgespeeld. In 2016 is het monument voorzien van een nieuwe plaquette waarop 3 extra namen zijn bijgevoegd. Nader onderzoek wees uit dat ook deze personen wegens hun verzetsdaden vermoord zijn. Het kleine bruine bordje dat bij het monument stond is verwijderd omdat de informatie daarop niet klopte. 

Het oorlogsmonument in het ‘Evertsbos’ te Anloo (gemeente Aa en Hunze) is opgericht ter nagedachtenis aan de tien verzetsmensen die vlak voor de bevrijding op deze plek door de bezetter zijn gefusilleerd.

De tien gefusilleerde verzetsmensen zijn:

B.K. Bosma werd geboren op 17 maart 1900 in Hoogkerk. Hij was landbouwer, wonende te Nieuwolda. J.J. Walvius werd geboren op 19 november 1915 in Groningen. Hij was luitenant, wonende te Groningen. J. Bolhuis werd geboren op 27 oktober 1917 in Groningen. Hij was zaadhandelaar, wonende te Groningen. Jan Bolhuis wordt ook herdacht op ‘De plaquette in de Landbouwschool’ in Groningen. C.G. Wiegers werd geboren op 7 december 1894 in Groningen. Hij was adjudant bij de Koninklijke Marechaussee, wonende te Finsterwolde. W.A. van der Berg werd geboren op 10 april 1898 in Hengelo, wonende te Delfzijl. T.H. Bouwman werd geboren op 17 februari 1909 in Uithuizen. Hij was landbouwer, wonende te Uithuizen. J. Driegen werd geboren op 18 september 1898 te Ambt Vollenhove. Hij was hoofdcommies invoerrechten en accijnzen, wonende te Nieuweschans. P.M. Schreuder werd geboren op 17 oktober 1912 in Groningen. Hij was koopman, wonende te Groningen. A. Elema werd geboren op 12 november 1895 in Usquert. Hij was landbouwer, wonende te Usquert. J. Helmig werd geboren op 2 februari 1907 in Zwolle. Hij was filiaalhouder, wonende te Groningen.

Op 10 april 1945 liep Gezinus Udding door de bossen, gelegen tussen Eext en Anloo. Hij zocht naar een hol in de grond, waarin zich eerder enige onderduikers hadden verstopt. Toen hij dit hol had gevonden, zag hij dat het gedeeltelijk was dichtgegooid met verbrand hout en aarde. Ook vond hij in de nabijheid van het hol een grote plas bloed. Na deze ontdekking spoedde Udding zich naar de opperwachtmeester van de Koninklijke Marechaussee, de heer Bos te Eext. Op 11 april werd door de heren Bos en Joling van de Marechaussee een onderzoek ingesteld. Het hol, waar de onderduikers (de zogenaamde K.18) zich in hadden verstopt en dat in oktober 1944 door de Sicherheitsdienst uit Groningen is uitgeroeid, was dichtgemaakt. Toen door de politieambtenaren het hol gedeeltelijk werd uitgegraven, ontdekten zij dat er mensen in waren begraven. Er werd contact opgenomen met de Officier van Justitie te Assen en met de burgemeester van Anloo. Met hulp van een aantal werklieden werd het gehele hol uitgegraven, waarbij in totaal tien lichamen tevoorschijn kwamen. Alle slachtoffers waren door een nekschot gedood. De stoffelijke overschotten werden overgebracht naar de Algemene Begraafplaats in Anloo. Na de bevrijding van Noord-Nederland zijn door familieleden de slachtoffers aan de kledingstukken herkend.

Uit verklaringen van familieleden bleek dat bijna alle slachtoffers medio maart 1945 door de Sicherheitsdienst waren gearresteerd en ondergebracht in het Scholtenshuis aan de Grote Markt in Groningen. Een beruchte plek waar veel en langdurig werd gemarteld. P.M. Schreuder was al op 6 januari opgepakt op zijn onderduikadres in Hoogkerk, waarbij degene die hem een onderduikadres verschafte werd doodgeschoten. Alle gevangenen waren actief in het verzet. Op 8 april zijn ze naar de bossen bij het landgoed Terborgh gebracht en om het leven gebracht. De Canadezen waren op dat moment bezig met parachutes aan het landen. In deze laatste oorlogsweek zijn op verschillende plaatsen in Noord-Drenthe groepen verzetsstrijders, afkomstig uit het onder andere het Groninger Huis van Bewaring en het Scholtenshuis, om het leven gebracht.

Oprichting
Dit gedenkteken is op initiatief van de Commissie Dorpsbelangen te Anloo geplaatst.

Onthulling
Het monument is onthuld op 4 mei 1970 door burgemeester Lambers.

Locatie
Het monument is geplaatst in het ‘Evertsbos’ op het landgoed Terborgh aan de Anderenseweg tussen Anloo en Eext (gemeente Aa en Hunze). Het gedenkteken ligt direct aan een bospad, waarachter een stuk open veld zich uitstrekt. Het bospad is via Staatsbosbeheer met de auto toegankelijk. 

Bronnen

• Openbare Basisschool Anloo;
• Inventarisatieproject Sporen van de Tweede Wereldoorlog in Drenthe (uitgevoerd door het Erfgoedhuis van Drenthe in opdracht van de provincie Drenthe).

Meer informatie
Na een archeologisch en historisch onderzoek naar het onderduikershol is er een kleine expositie ingericht in de Homanshof, een Informatiepunt van Staatsbosbeheer in Anloo.