Hengelo, monument in de Machinefabriek Stork

Vorm en materiaal
Het monument in de Machinefabriek Stork in Hengelo is een bronzen plaquette. Op de gedenkplaat zijn in reliëf twee lauwertakken aangebracht.

Tekst
De tekst op de plaquette luidt:

‘1940 1945

GESNEUVELD OP DE
GREBBEBERG
W. LUTJE SCHIPHOLT
H.J. NIJHOF

TEN OFFER GEVALLEN
AAN HUN DADEN VAN VERZET
J.H. BECKMANN
J. KROEZE
F.M. LOEP
A.H. NIJHOFF
G.U. TEN ZIJTHOFF

GEDOOD DOOR
LUCHTAANVALLEN
H. BLENKERS
B.G. DE BOER
J. CORNELISSEN
G.J. VAN GIJN
G.L. HAJEE
JOHANNA TER HENNEPE
G.J. KLEIN WIECHERINK
P. KIJLSTRA
B. LAMMERS
HERMINE J. MEGELINK

WEGGEVOERD EN OVERLEDEN
OF VERMIST
J.H. BENNINK
D. VAN GELDER
G.W. GERRITSEN
L. DE GEUS
H. DE JONG
REBECCA MOOIJ
J.H. NIJLAND
J.H. OUDE SOGTOEN
F.M. POLLACK
H.J. ROOLVINK
J.A. SLEIJFER

HUN NAMEN BLIJVEN DIEP ONS IN HET HART GESCHREVEN
ONS WERD DE VRIJHEID UIT HET OFFER VAN HUN LEVEN.’

Symboliek
De lauwertak is een eerbetoon aan de oorlogsslachtoffers.

Digitaal Joods Monument
Een aantal joodse oorlogsslachtoffers dat op dit gedenkteken vermeld staat, is tevens opgenomen in het ‘Digitaal Monument Joodse Gemeenschap in Nederland‘. Hierin vindt u meer informatie over deze personen met waar mogelijk een korte biografie, familierelaties en adresgegevens.

Onder het kopje ‘Geschiedenis’ op deze pagina kunt u op een persoonsnaam klikken om doorverwezen te worden naar het Digitaal Joods Monument.

Het monument in de Machinefabriek Stork in Hengelo is opgericht ter nagedachtenis aan 28 personeelsleden van de machinefabriek die tijdens de bezettingsjaren door oorlogshandelingen zijn omgekomen. Twee van hen sneuvelden in 1940 als militair op de Grebbeberg, vijf stierven in het verzet, tien kwamen om bij bombardementen en elf werknemers zijn vermist of kwamen om het leven in concentratiekampen.

De namen van de 28 oorlogsslachtoffers luiden:

J.H. Beckmann, J.H. Bennink, H. Blenkers, B.G. de Boer, J. Cornelissen, D. van Gelder, G.W. Gerritsen, L. de Geus, G.J. van Gijn, G.L. Hajee, Johanna ter Hennepe, H. de Jong, P. Kijlstra, G.J. Klein Wiecherink, J. Kroeze, B. Lammers, F.M. Loep, W. Lutje Schipholt, Hermine J. Megelink, Rebecca Mooij, H.J. Nijhof, A.H. Nijhoff, J.H. Nijland, J.H. Oude Sogtoen, F.M. Pollack, H.J. Roolvink, J.A. Sleijfer en G.U. ten Zijthoff.

In 1943 werd door ‘Wehrmachtsbefehlshaber’ generaal F. Christiansen aangekondigd dat 300.000 Nederlandse militairen alsnog in krijgsgevangenschap zouden worden afgevoerd. Als protest tegen deze maatregel brak spontaan overal in Nederland de April-Meistaking uit. Nog voordat de officiële bekendmaking in de avondbladen van donderdag 29 april 1943 verscheen, werd dit nieuws verspreid door heel Nederland. Dit kwam doordat drukkerij Smit aan de Telgen in Hengelo diezelfde middag het nieuws al op de ruiten van de drukkerij had geplakt. Op deze wijze kon iedere voorbijganger het onheilspellende nieuws lezen, dat zich als een lopend vuurtje verspreidde.

Omdat er op het plakkaat geen melding van uitzonderingen werd gedaan, ontstond er onder de Twentse bevolking een grote onrust. Zo ook bij de arbeiders van machinefabriek Stork. In de fabriekshallen bespraken zij de inhoud van het aanplakbiljet dat zij op weg naar het werk hadden gelezen. Toen zij er lucht van kregen dat de personeelsleden van de Nederlandse Spoorwegen het werk wilden neerleggen, besloten ook zij over te gaan tot een spontane staking. De heer Tj. Roorda ging de hallen langs om iedereen op te roepen mee te doen. Diezelfde middag breidde de staking zich uit over een aantal Hengelose bedrijven, o.a. Dikkers, Hazemeyer, Zoutindustrie, De Jong en Van Dam en de voorlopers van de IJsselcentrale. Telefonistes gaven het bericht door aan collega’s in andere plaatsen: ‘Hengelo staakt – staakt u ook?’

In de loop van de week legden ongeveer 21.000 werknemers bij 41 grote Twentse bedrijven het werk neer. Ook in de Limburgse mijnstreek gaf men massaal gehoor aan de oproep. De bezetter reageerde furieus en trok op de eerste stakingsdag al schietend door Hengelo. Er volgde een uitgaansverbod vanaf 20.00 uur. Fabrieksdirecteuren, bedrijfsleiders en bazen werden opgepakt en aan een verhoor onderworpen. Men wilde weten wie tot deze staking had opgeroepen. De bezetter geloofde niet dat de actie spontaan was ontstaan en had het vermoeden dat het verzet erachter zat. De bedrijfsfunctionarissen kregen het bevel om maandag 3 mei 1943 het werk te hervatten. Mensen die geen gehoor gaven aan deze oproep, konden op zware straffen rekenen. Het gevolg was dat de meeste arbeiders weer aan de slag gingen. Slechts enkelen besloten onder te duiken.

Met goedkeuring van dr. Seyss-Inquart werd het ‘Polizei-Standgericht’ ingevoerd. Zowel de kernleden van de vakbonden als de bedrijfsleiders werden nogmaals ondervraagd. Ook de leiding van Stork werd opnieuw opgepakt. Na verloop van tijd werd iedereen weer vrijgelaten, behalve één man: de heer ir. F.H. Loep. Hij was overtuigd van zijn onschuld en weigerde dan ook te vluchten toen de mogelijkheid zich voordeed. Dit is hem noodlottig geworden, want hij werd door de politierechter schuldig bevonden van passief gedrag tijdens de staking en daarom ter dood veroordeeld. Het vonnis werd nog diezelfde dag uitgevoerd, naar men vermoed ergens in de bossen van Twickel.

Onthulling
Het monument is onthuld in 1947 door minister-president Schermerhorn.

Locatie
De gedenkplaat hangt in het gebouw bij de ingang van de machinefabriek Stork, gelegen aan het Industrieplein te Hengelo.

Bronnen

• Brochure Oorlogsmonumenten Route (naar aanleiding W.O. II) Hengelo van 3 april-5 mei 1995;
• Joodse oorlogsmonumenten in de provincie Overijssel van H. Hamburger en J.C Regtien, met medewerking van Fr. van Echten (Bedum, Uitgeverij Profiel, 2002). ISBN 90 5294 294 8.