Roermond, ‘Limburgs Verzetsmonument’

Vorm en materiaal
Het ‘Limburgs Verzetsmonument’ te Roermond is een bronzen beeldengroep, geplaatst op een hoog voetstuk van blokken gele natuursteen. Boven de tekst op de achterzijde van het voetstuk is een groot bronzen kruis aangebracht met daaronder aan weerszijden een staande priester die een jongeman bij de schouders beschermend vasthoudt. Aan de achterzijde van het voetstuk bevinden zich drie uitstulpingen waaraan in brons gegoten kransen zijn bevestigd. Het voetstuk is 4 meter hoog en 2 meter 50 breed.

Teksten
De tekst op de voorzijde van het voetstuk luidt:

‘IK HEB DE
GOEDE STRIJD
GESTREDEN
1940
1945′.

De tekst op de achterzijde van het voetstuk luidt:

‘TER HERDENKING
VAN HET VERZET
IN LIMBURG
1940 – 1945′.

Tevens zijn op het gedenkteken de namen van 22 gesneuvelde verzetsmensen aangebracht.

Symboliek
Het monument symboliseert de samenwerking tussen geestelijken en leken in het verzet tegen de bezetter. Centraal staan twee hoofdrolspelers in het Limburgse verzet: drs. Leo Moonen, schuilnaam Oom Leo, (secretaris van het bisdom Roermond en mentor van het verzet) en Jan Hendrikx, schuilnaam Ambrosius, (de leider van de  Limburgse afdeling van de Landelijke Organisatie voor hulp aan Onderduikers). Achter deze hoogopgerichte figuren staat een samengepakte groep van vervolgden die door de nood bijeengedreven zijn en elkaar ondersteunen in hun ellende. Aan hun voeten kronkelen slangachtige monsters als symbool van het kwaad dat door het goede (het humanitaire verzet) wordt vertrapt. Het kruis is een teken van lijden, strijd en overwinning.

Beschadiging
In april 2011 zijn zes bronzen kransen en het cijfer 5 (van ‘1940-1945’) van het monument ontvreemd.

Het ‘Limburgs Verzetsmonument’ te Roermond is opgericht ter nagedachtenis aan 22 Limburgse verzetsmensen die tijdens de Tweede Wereldoorlog in de strijd tegen de bezetter zijn omgekomen.

Bakkerszoon Leo Moonen werd geboren op 31 augustus 1895 te Heerlen. Hij was secretaris van het bisdom Roermond. Na de Duitse inval in mei 1940 ontwikkelde priester Moonen zich tot de geestelijke leider van het humanitaire verzet in Limburg. Tijdens de bezetting stond hij vele mensen bij met raad en daad. Omdat de bisschoppen officieel hadden geprotesteerd tegen plannen van de bezetter gericht op studenten, jonge arbeidskrachten en voormalige dienstplichtigen, vond Moonen dat het consequent was ook onderduikers en joden uit de handen van de bezetter te houden, ze te voeden en te kleden en hun achtergelaten families en gezinnen geestelijk en materieel bij te staan. Met deze interpretatie wierp hij zich op als leider van de nieuw te vormen onderduikerorganisatie. Moonen was de geestelijk leider, kapelaan Naus uit Venlo en pater Bleijs uit Roermond waren de mannen van de praktijk, samen met Jan Hendrikx uit Venlo.

Jan Hendrikx werd geboren op 2 april 1917 te Venlo. Na de middelbare school en de kweekschool probeerde hij in de jaren dertig een baan als onderwijzer te krijgen. Na drie jaar werkloosheid ging hij in Nijmegen pedagogie studeren. In het universitaire milieu putte hij inspiratie uit de denkbeelden van geweldloosheid en pacifisme van Gandhi. Hendrikx vertegenwoordigt het verzet van leken. Hij was de leider van Ambrosius, de Landelijke Organisatie voor hulp aan Onderduikers. Kapelaan Naus benaderde Hendrikx met de vraag een organisatorisch raamwerk op te zetten. In korte tijd ontwierp Hendrikx een werkschema voor een onderduikerorganisatie in de regio Venlo. Hij deed dit zo goed dat Leo Moonen hem in contact bracht met mensen die overal in het bisdom met soortgelijke plannen rondliepen. Het Venlose onderduikschema werd in het hele diocees overgenomen. Hendrikx kreeg de leiding over de Limburgse verzetsorganisatie. Verschillende Limburgse ideeën werden landelijk overgenomen.

Verraad leidde in juni 1944 tot een overval op het pension Sint-Louis in Weert. Dit gebeurde op het moment dat daar de leidende figuren van de Limburgse onderduikdistricten zaten te vergaderen. Ook Jan Hendrikx werd gearresteerd. Via Vught verdween hij op 7 september 1944 naar het concentratiekamp Sachsenhausen. Tijdens het transport van Sachsenhausen naar Dachau kwam hij om het leven.

Inmiddels was ook het werk dat Leo Moonen achter de schermen deed tot de Sicherheitspolizei doorgedrongen. Op 10 augustus 1944 werd Moonen in zijn Roermondse woning gearresteerd op beschuldiging dat hij degene zou zijn die een bisschoppelijke brief had opgesteld waarin de bisschoppen stelling namen tegen de nazificatie van de pers. Moonen werd onderworpen aan een verhoor. Tijdens de ondervraging kwam de SD’er Richard Nitsch met allerlei feiten die hij had verzameld uit verhoren van eerder vastgenomen verzetsmensen. Uiteindelijk besloot Moonen toe te geven. Hij beargumenteerde zijn stellingname door erop te wijzen dat dit zijn plicht was als secretaris van de bisschop. Pogingen Moonen vrij te kopen mislukten. Op 28 augustus 1944 werd Moonen op transport gesteld naar Vught. Vervolgens kwam hij via Sachsenhausen terecht in Bergen-Belsen, waar hij op 2 april 1945 aan tyfus bezweek. In een brief aan de vader van drs. Moonen, zei koningin Wilhelmina: ‘Uw heerzoon was de ziel van het geestelijk verzet in Limburg en daardoor ook over het hele land. Talrijken hebben aan hem hun leven te danken en zeer velen hebben door zijn voorbeeld en zijn bezielende leiding die kracht van verzet en weerstand weten te handhaven. Met trots zal ik zijn daden van trouw aan God en aan het vaderland in herinnering houden. Mogen zijn werken van naastenliefde hem thans gebracht hebben bij God, Die ons aller begin en einde is’.

Oprichting
De totstandkoming van het gedenkteken werd mogelijk gemaakt door het ‘Comité tot oprichting van een monument voor het verzet in Limburg’, waarvan prins Bernhard beschermheer was.

Onthulling
Het monument is onthuld op 5 mei 1951 door Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Bernhard. Nadat prins Bernhard het omhulsel van het monument had afgenomen, bleef hij enige ogenblikken in militaire houding staan, terwijl de Koninklijke Harmonie van Roermond het Wilhelmus speelde. Vervolgens werden er nog meer kransen bij het beeld neergelegd. Het Tweede Kamerlid de heer J. Peters sprak daarna een herdenkingsrede uit.

Locatie
Het monument is geplaatst op het Zwartbroekplein, aan de zijde van het gerechtsgebouw te Roermond.

Bronnen

• De Limburger van 6 mei 1951 en 27 april 1993;
• Sta een ogenblik stil… Monumentenboek 1940/1945 van Wim Ramaker en Ben van Bohemen. (Kampen, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok Matrijs, 1980). ISBN 90 242 0185 3;
• Limburgse monumenten vertellen 1940-1945 van H.J. Mans en A.P.M. Cammaert. (Maastricht, Stichting Historische Reeks Maastricht, 1994). ISBN 90 70356 67 8.