Het monument
Vorm en materiaal
'Het Verscholen Dorp' in Vierhouten (gemeente Nunspeet) is een nagebouwd onderduikersdorp uit de Tweede Wereldoorlog. Dit monument bestaat uit drie hutten en een herdenkingsmaquette. Zij geven de plek aan waar het dorp zich bevond. Een informatiepaneel geeft tekst en uitleg over het onderduikersdorp.
In de omgeving van dit dorp zijn tevens een zwerfkei en twee gedenkstenen geplaatst.
De geschiedenis
'Het Verscholen Dorp' herinnert de inwoners van Vierhouten (gemeente Nunspeet) aan het onderduikersdorp in de bossen van Nunspeet, waar van februari 1943 tot oktober 1944 langs de toen zanderige, vrijwel onbegaanbare Pas Op-Weg onderduikers werden verborgen.
Door de plaatselijke bevolking waren hier hutten uitgegraven met namen als Blokhut, BIM-hut (Beatrix-Irene-Margriet) en Oranjehaven. In deze periode hebben in het dorp tussen de 80 en 120 mensen gewoond, te weten: joden, werkweigeraars, verzetsmensen, Amerikaanse militairen, Engelse vliegers, Duitse deserteurs, een Pool en een Rus.
Het begon met vijf mensen die hun toevlucht zochten bij een pension in Nieuw Soerel. Omdat hun eerste onderduikadres verraden werd, vluchtten zij de bossen in. Hier werden in het najaar van 1943 tien primitieve hutten gegraven om de onderduikers te huisvesten. Door het lage grondwaterpeil bleven de half ondergrondse vertrekken kurkdroog. Ze werden voorzien van bedden, kacheltjes, cilinders met butagas, verbandtrommels en zelfs een brancard. Elke dag bracht een groep vrijwilligers uit Nunspeet water en voedsel, speeltjes, schoon goed en het laatste nieuws. Later werden zelfs waterputten geslagen.
Het waren uiterst spannende dagen. Steeds dreigde ontdekking en dat zou ongetwijfeld voor de onderduikers de dood betekenen. Bovendien liepen hun verzorgers ook gevaar. Daarom bestond in de dorpen rondom het kamp een telefonisch waarschuwingssysteem tegen gevaar. Op een dag kwamen enkele joden twee verdwaalde Duitse militairen tegen aan de rand van hun hut. 'Wat doen jullie daar?' vroegen de soldaten. 'Wij zijn Naturfreunde en kamperen hier,' was het antwoord. Dit vonden de soldaten heel vermakelijk en het incident had geen gevolgen.
Op zondag 29 oktober 1944 werd het onderduikerskamp ontdekt door twee SS'ers die aan het jagen waren. Zij hoorden het geluid van houtzagen en houthakken in het bos, en vonden dat verdacht. Ze gingen op het geluid af, en zagen juist een jongen, die in het andere vak water was gaan halen een brandgang oversteken. Na een kort verhoor lieten ze de jongen gaan en gingen naar 'De Paasheuvel' om versterking te halen.
Van de 87 onderduikers ontkwamen de meesten Acht joodse onderduikers wisten niet te ontkomen. Zij werden gevangengenomen en in de kelder van 'De Paasheuvel' gevangengezet. Twee van hen werden aan de voet van 'De Paasheuvel' gefusilleerd. De anderen moesten later – samen met een executiepeloton – naar het 'Pas-Opkamp' lopen om daar gefusilleerd te worden.
Ongeveer één kilometer buiten Vierhouten ontstond een schermutseling, toen twee van de onderduikers probeerden te vluchten. Eén van hen werd op de vlucht doodgeschoten, de ander keerde terug toen zijn zesjarige zoontje begon te schreeuwen. Er werden drie kuilen gegraven waar de onderduikers in moesten gaan liggen. Vervolgens werden zij dood geschoten. Ook het zesjarig jongetje ontkwam niet aan dit lot. Dit waren Arnold de Leeuw, Louisa Mathilda de Leeuw-Weijl, Johan de Leeuw, Arend Samuel Meijers, Hartog Spijer, Max Gompes, Kaatje Gompes-Schoonhoed en het jongetje John Roelof Meijers. Op de plek waar zij werden gefusilleerd, is een monument geplaatst.
Oorlogsslachtoffers
| Achternaam | Voornamen | Geboren | Overleden |
|---|
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
Het monument bevindt zich in de bossen bij Vierhouten en Nunspeet, langs de Pas Op-Weg. De gedenkplaats is goed bereikbaar: lopend (plm. 5 km vanaf bezoekerscentrum Zandenbos), fietsend (over de Pas Op-Weg en over een fietspad vanuit Vierhouten) en met de auto (uitsluitend vanaf de kant van Vierhouten).
Bron
Contactblad van de Stichting 1940-1945 van oktober 2002.
Voor meer informatie
- Het geheime dorp van H.J. van Nijnatten-Doffegnies (uitg. Callenbach, 7e dr. 1976). Dit is een historische roman over het onderduikersdorp in de bossen bij Vierhouten en Nunspeet op de Veluwe;
- Het verscholen dorp van A. Visser. Dit boek is verkrijgbaar bij de meeste boekhandels op de Veluwe.
