‘s-Hertogenbosch, verzetsmonument

Vorm en materiaal
Het verzetsmonument in 's-Hertogenbosch is een bronzen beeldengroep van drie staande mannenfiguren. De kleding is schematisch aangegeven en de gezichten zijn onpersoonlijk, maar door hun houding hebben de figuren veel zeggingskracht. In het linkerbeen van de voorste figuur is een flinke stapel kranten opgeborgen, die berichten over de moeilijkheden die zich voordeden bij de oprichting van het gedenkteken. Het beeld is geplaatst op een tufstenen voetstuk. Het monument is 1 meter 25 hoog, 1 meter 20 breed en 3 meter diep.

Tekst
Op het voetstuk zijn dichtregels van professor Michels aangebracht:

'GEDENK DIE TOT DER DOOD GETROUW,
IN 'T ZICHT VAN TROUWELOZE MACHTEN,
HET VEGE LIJF TEN OFFER BRACHTEN,
OPDAT DE GEEST VERWINNEN ZOU.'

Symboliek
De drie mannenfiguren symboliseren het Nederlandse volk. De achterste mannen stellen de slachtoffers van de concentratiekampen voor. De voorste man draagt verbroken boeien en heeft een krachtige en zelfbewuste uitstraling. Hij symboliseert de verzetsman die de ketenen verbreekt.

Het verzetsmonument in 's-Hertogenbosch herinnert aan de strijd tegen en de overwinning op de bezetter en herdenkt alle mensen die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen in de strijd voor vrijheid en vrede.

In de meidagen van 1940 sneuvelden vijftien Bosschenaren bij de verdediging van Nederland. Nadien zijn in de strijd tegen de bezetter nog eens elf stadsgenoten omgekomen. Zij sneuvelden als militair, kwamen om in concentratiekampen of werden gefusilleerd. Voor de Tweede Wereldoorlog woonden in Den Bosch circa 460 joden. Van hen overleefden 268 de concentratiekampen niet. Ook onder de burgerbevolking vielen slachtoffers. Een bombardement op het Volderstraatje op 24 mei 1940 eiste zes mensenlevens.

De Bosschenaar Cor van Hoekel zette zich tijdens de bezetting in voor de verspreiding van illegale bladen. In 1942 opende hij een huisartsenpraktijk. Hier zette hij ook het verzetswerk voort. Van Hoekels studievriend A. van Puyvelde herinnert zich: 'We hadden een krantenbureau in huis. Illegale bladen, waaronder Trouw, werden bij ons aan huis (Hinthamereinde 13) afgeleverd. We brachten dan aan de hand van een verzendlijst diverse paketten en stapels soms zelf ook weg. Een gevaarlijk karwei, maar je deed het gewoon'. Het verspreiden van de kranten werd gecombineerd met de distributie van voedselbonnen aan onderduikers. Van Hoekel had zelf ook onderduikers in huis. Regelmatig schuilden in zijn woning leden van knokploegen. Nadat de bezetter in het voorjaar van 1944 voor een derde maal het huis van de dokter doorzocht had (en niets vond), is Van Hoekel naar een andere stad vertrokken. 's-Hertogenbosch was voor hem te gevaarlijk geworden. Toen hij in de avond van 9 juni 1944 van Utrecht naar de Brabantse hoofdstad reisde, liet hij bij een aanhouding per ongeluk het goede in plaats van het vervalste persoonsbewijs zien. Hij werd gearresteerd en overgebracht naar de Polizeigefängnis in Haaren. In de zomer van 1945 kreeg zijn familie te horen dat hij op 11 augustus op de Vughtse Hei (bij kamp Vught) was doodgeschoten.

Negentien burgers kwamen om het leven toen op 22 september 1944 een V1 neerstortte. De meeste slachtoffers vielen bij de bevrijding van de stad in oktober 1944, waarbij zwaar werd gevochten. Hierbij lieten 253 burgers en 145 militairen van de 53ste Welsh Division het leven. De beproeving was echter nog niet voorbij, want de bezetter lag nog aan de overkant van de Maas. Vijandelijk granaatvuur eiste tussen de bevrijding van Den Bosch en het einde van de oorlog nog eens 185 doden. In totaal zijn ongeveer 900 Bosschenaren door oorlogsgeweld om het leven gekomen.

Oprichting
Al tijdens de bezettingsjaren was een comité opgericht dat geld aan het inzamelen was voor een herdenkingsmonument voor de militairen die tijdens de meidagen van 1940 waren gesneuveld. Men kreeg van de bezetter echter geen toestemming het plan tot uitvoering te brengen. Na de bevrijding van de stad besloot het comité het monument te wijden aan allen die tijdens de oorlog waren omgekomen. Peter Roovers, die ook al voor het eerste idee benaderd was, kreeg opdracht het gedenkteken te ontwerpen. Dit verliep niet zonder moeilijkheden. Het tweede ontwerp werd door de 'Provinciale Commissie voor Oorlogs- en Vredesgedenktekens' weliswaar goedgekeurd, maar de landelijke commissie, die de minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen moest adviseren, keurde het af om kunstzinnige redenen. Desalniettemin verleende de minister toch zijn goedkeuring. 'Over monumenten dient geen eindeloos debat te ontstaan,' stelde hij. Ook de plaatsing van het beeld verliep niet vlekkeloos. Aanvankelijk was de Casinotuin aangewezen als locatie voor het monument. Volgens de notariële akte moest het beeld uiterlijk 1 april 1953 geplaatst zijn. Van 22 mei tot 28 juni 1953 zou echter de manifestatie 'Muziekhof' van Carel Briels in de Casinotuin plaatsvinden. Daarom heeft men besloten het monument tegenover de Casinotuin te plaatsen. De neerslag van de moeilijkheden omtrent de plaatsing van het monument, een flinke stapel kranten, is opgeborgen in het linkerbeen van de voorste figuur.

Onthulling
Het monument is onthuld in 1953.

Locatie
Het monument is geplaatst op de hoek Hekellaan/Pettelaarseweg te 's-Hertogenbosch.

Bronnen

• Stadsarchief van 's-Hertogenbosch;
• Brabants Dagblad van 5 mei 1983;
• Sta een ogenblik stil… Monumentenboek 1940/1945 van Wim Ramaker en Ben van Bohemen. (Kampen, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok Matrijs, 1980). ISBN 90 242 0185 3;
• Een monumentaal oorlogsverhaal – De Meierij tussen 1939 en 1945 in ruim 100 gedenktekens van Frans van Gaal, Jacques van Eekelen en Ruud Vermeer ('s-Hertogenbosch, Adr. Heinen Uitgevers, 2003). ISBN 90 7070 6539;
• www.october1944s-hertogenbosch.nl. Deze website bericht over de activiteiten van de Stichting October 1944 's-Hertogenbosch;
• www.bastion-oranje.nl

Voor meer informatie

• October 1944 Den Bosch bevochten en bevrijd van Luc van Gent (1989). ISBN 90-6630-192-9;
• Ooggetuigen in het licht van 2000 van Luc van Gent. ISBN 90-7070-625-3;
• October 1944 Den Bosch West bevochten maar later bevrijd. ISBN 90-70706-36-9.