Het monument
Vorm en materiaal
De plaquette in het NS-station te Hengelo is uitgevoerd in brons.
Tekst
De tekst op de plaquette luidt:
‘TER GEDACHTENIS
AAN HEN DIE VIELEN
1940 – 1945
W.A. VAN HEERDE J.TH. RIETVELD
H.H. LAMMERS P.J. VAN DER VEEN
TH.H. VAN LOON G.J. VELDHUIS
G.H. VAN OMMEN K. VAN VONNO
G.J. TEN VOORDE’.
Symboliek
Onder de namen is een afbeelding van een gevleugeld wiel aangebracht. Dit is het voormalige symbool van de Nederlandse Spoorwegen. Het gedenkteken is een uniforme plaquette die is aangebracht in 110 Nederlandse stationsgebouwen. De namen van de omgekomen personeelsleden staan ook vermeld op het ‘Monument voor het Gevallen Spoorwegpersoneel‘ te Utrecht.
De geschiedenis
De plaquette in het NS-station te Hengelo is aangebracht ter nagedachtenis aan tien personeelsleden van de Nederlandse Spoorwegen, die tijdens de bezettingsjaren door oorlogshandelingen zijn omgekomen.
De namen van de tien slachtoffers luiden:
W.A. van Heerde (door beschieting), H.H. Lammers (door bombardement), G.H. van Ommen (door beschieting), Jacob Oost, J.Th. Rietveld (door beschieting), P.J. van der Veen (door beschieting), G.J. Veldhuis (door opblazen spoorlijn), K. van Vonno (vermist in concentratiekamp) en G.J. ten Voorde (vermist in Hengelo).
Hengelo was voor de bezetter een belangrijke stad, omdat het treinstation een goede verbinding kende met alle delen van Nederland. Al vanaf het eerste moment van de Duitse inval op 10 mei 1940 waren er in de stad schoten te horen. Tijdens de bezetting was het in de regio een komen en gaan van treinen met Duitse manschappen en oorlogsmaterieel. Daarom besloten de geallieerden het Hengelose station te bombarderen om zo het bedrijvige spoorwegknooppunt lam te leggen. Dit had tot gevolg dat de binnenstad van Hengelo na de oorlog voor een groot deel uit ruïnes bestond. Ook de wagons waren een belangrijk doelwit voor de geallieerden. De piloten beschoten het liefst de locomotief, om zo de stoomketels lek te schieten. Dit leverde voor de machinist en de stoker een groot gevaar op. Ook verzetsgroepen probeerden de transporten van de bezetter te saboteren door delen van het spoorlijn onklaar te maken. Hierdoor zijn bij het ontsporen van treinen herhaaldelijk spoorwegmensen om het leven gekomen.
De eerste bombardementen vonden plaats op 23 en 24 juni 1940. Deze werden echter niet uitgevoerd door de geallieerden, maar door de bezetter. Op deze wijze probeerde de bezetter een anti-Engelse stemming te kweken. Ook op 23 augustus werd een dergelijke actie ondernomen. Hierbij kwamen zes mensen om het leven. Bovendien was er veel schade aangericht. In 1942 begonnen de geallieerden met een reeks bombardementen. Hiermee wilden zij zowel het station als de fabrieken stilleggen. Het offensief werd hoofdzakelijk uitgevoerd door Britse vliegtuigen. In Engeland was men in de veronderstelling dat de fabrieken voor de bezetter werkten. Pas in 1943 werd duidelijk dat dit een vergissing was.
Op 6 en 7 oktober 1944 werd Hengelo het zwaarst gebombardeerd. De geallieerden wilden het spooremplacement in de stad vernietigen, omdat na de Slag om Arnhem (van 16 tot 24 september) het station van de Gelderse hoofdstad totaal was verwoest. Hierdoor kon de bezetter alleen nog het station van Hengelo gebruiken voor de aan- en afvoer van oorlogsmaterieel en troepen. Ook kwamen via Hengelo de V1- en V2-raketten het land binnen om naar Hellendoorn te worden vervoerd. Zij waren het nieuwe wapen van Hitler om de eindoverwinning mee te behalen. Daarom was het station van Hengelo strategisch gezien een belangrijk doel. Op 6 oktober werden er veel vernielingen in de stad aangericht.
Desalniettemin bleef het treinstation ongedeerd. Het verzet gaf dit door aan Londen, met als gevolg dat Hengelo de volgende dag werd onderworpen aan een ware bommenregen. Ook de Lambertuskerk werd getroffen door een bom, die dwars door het dak op het altaar viel. Maar dit bleek een blindganger te zijn (bommen die niet ontploffen), waardoor de oude kerk voor Hengelo bewaard is gebleven. In totaal zijn op 6 en 7 oktober meer dan 160 Hengelose burgers om het leven gekomen. Naar schatting zijn tijdens de geallieerde bombardementen ook meer dan 200 Duitse slachtoffers gevallen.
Oprichting
Het is een daad van piëteit geweest dat de directie van de Nederlandse Spoorwegen na het einde van de Tweede Wereldoorlog heeft besloten alle omgekomen personeelsleden te gedenken door hun namen te vereeuwigen op identieke plaquettes. De platen werden aangebracht in de diverse stations, behorende tot het district of rayon van de oorlogsslachtoffers.
Oorlogsslachtoffers
| Achternaam | Voornamen | Geboren | Overleden |
|---|
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
De plaquette hangt in de hal van het Centraal Station, gelegen aan het Stationsplein te Hengelo.
Bronnen
- Nederlandse Spoorwegen;
- Mars et Historia van september/oktober 1981 – nr. 5, uitgegeven door de Nederlandse Vereniging ter Beoefening van de Militaire Historie;
- Oorlogsmonumenten Route (naar aanleiding W.O. II) Hengelo van 3 april-5 mei 1995;
- Victor Lansink. Website Aan hen die vielen.
