Groningen, Bevrijdingsbos

Vorm en materiaal
Het Bevrijdingsbos in Groningen bestaat uit 30.000 esdoorns. Er zijn vijf varianten. Het esdoornblad (‘Maple Leaf’) is het nationale symbool van Canada. De ingang van het bos (het Maple Leafpad) is beplant met esdoorns, die een geschenk zijn van de Canadese bevrijders. Hiermee wordt op symbolische wijze gezegd: ‘entry to our wood’. Ook bevindt zich hier een informatiebord en een plattegrond van het bos.

Door het Bevrijdingsbos loopt een educatief pad. Langs dit pad liggen stenen uit tien verschillende landen, waarop in reliëf de ‘Tien Rechten van het Kind’ zijn gebeiteld. Deze rechten zijn vastgelegd in een internationaal verdrag, dat in 1989 door de Verenigde Naties is aangenomen. Met het aanbrengen van de ‘Tien Rechten van het Kind’ wordt uitdrukking gegeven aan de gedachte dat vrede en vrijheid niet vanzelfsprekend zijn en dat de jeugd bij het instandhouden hiervan een belangrijke rol speelt.

De ‘Tien Rechten van het Kind’ luiden als volgt:

1. Kinderen hebben recht op een eigen mening.
2. Kinderen hebben recht op bescherming tegen geweld.
3. Kinderen hebben recht op onderwijs.
4. Kinderen hebben recht op een eigen cultuur.
5. Kinderen hebben recht op voedsel.
6. Kinderen hebben recht op gezondheid.
7. Kinderen hebben recht op vrede.
8. Kinderen hebben recht om op te groeien bij hun ouders.
9. Kinderen hebben recht op gelijke kansen.
10. Kinderen hebben recht op bescherming tegen kinderarbeid.

Aan het eind van het educatieve pad is door de gemeente Groningen een marmeren gedenksteen geplaatst. Deze steen is afkomstig uit het voormalige gemeentehuis. Op deze steen is een ‘elfde recht’ aangebracht, waarmee een verbinding wordt gelegd tussen de bevrijding van 1945 en de hedendaagse jeugd.

Tekst
De inscriptie op de gedenksteen luidt:

‘CHILDREN HAVE THE RIGHT TO FREEDOM;
TO PLAY IN THE OPEN AIR.
YOU CAN HIDE HERE BUT YOU DO NOT HAVE TO.
THIS IS A LIBERATION WOOD TO BE ENJOYED
FOR ALWAYS.’

Op het Plein van de Wereld is in de bestrating een mozaïek aangebracht. Hierop staat een ‘Maple Leaf’ afgebeeld. De boom op het plein is vijftig jaar oud en wordt omringd door een gedenkbank. Vanaf het plein heeft men zicht op een gedenksteen in het weiland (het regimentenplateau), waarin de namen van de 24 legereenheden van de Tweede Canadese Infanteriedivisie staan gegraveerd.

De namen van de 24 Canadese legereenheden luiden als volgt:

1. The second Canadian infantry division
2. Eight reconnaissance regiment fourteen Canadian Hussars
3. The Toronto Scottish Regiment
4. The Royal Regiment of Canada
5. The Royal Hamilton Light Infantry
6. The Essex Scottish Regiment
7. The Black Watch Royal Highlanders of Canada
8. Le Régiment de Maison Neuve
9. The Calgary Highlanders
10. Les Fusiliers Mont Royal
11. The Queen’s Own Cameron Highlanders of Canada
12. The South Sas Katchewan Regiment
13. The Fort Garry Horse
14. The First Armoured Personal Carrier Regiment
15. Royal Canadian Artillery
16. Royal Canadian Engineers
17. Royal Canadian Corps of Signals
18. Royal Canadian Army Service corps
19. Royal Canadian Army Medical Corps
20. Canadian Dental Corps
21. Royal Canadian Ordinance Corps
22. Royal Canadian Electrical and Mechanical Engineers
23. Canadian Provost Corps
24. Royal Canadian Air Force

Ook is op het regimentenplateau een metalen cilinder aangebracht. Hierop staat een lijst met de namen van de certificaathouders die een financiële bijdrage hebben geleverd aan de totstandkoming van dit bos. Achter het plateau staan twee bomen die op 22 maart 1996 zijn geplant door Hare Majesteit Koningin Beatrix en door de ambassadeur van Canada, Zijne Excellentie Roméo LeBlanc.

In de vijver van het bos is op 6 mei 2005 het ‘Ereteken voor de Canadese bevrijders’ geplaatst. Dit monument is ontworpen door landschapsarchitect Robin de Krijger. Uit het water komt een stalen paal op, waaruit een blad voortkomt. Het is een vier bij vier meter groot roestkleurig beeld van cortenstaal in de vorm van een esdoornblad, het nationale symbool van Canada. De rechterkant van het esdoornblad lijkt op te krullen, maar het zijn duiven die uit het blad voortkomen en opvliegen.

Symboliek
Met de bloesembomen aan de Bloesemweg wordt Canada op symbolische wijze begroet door Nederland.

Het Bevrijdingsbos in Groningen is een eerbetoon en dankbetuiging aan de Canadese veteranen van de Tweede Canadese Infanteriedivisie, die tussen 13 en 16 april 1945 onder leiding van generaal A.B. Matthews de stad hebben bevrijd. Met dit bos zal de herinnering aan de offers die Canadezen, Polen, Belgen en andere buitenlandse militairen en de Nederlandse verzetsstrijders voor de vrijheid brachten, levend gehouden worden.

De Britse veldmaarschalk Montgomery had aan Canadese soldaten opdracht gegeven Oost- en Noord-Nederland te bevrijden. Op deze wijze zouden de Duitse troepen in het westen van het land worden afgesneden, wat de overgave ongetwijfeld zou bespoedigen. De Canadezen leverden zware gevechten om de IJsselsteden Doesburg, Zutphen en Deventer, maar konden daarna aanzienlijke vorderingen maken. Voor de bevrijding van Noord-Nederland werden twee infanteriedivisies en een tankdivisie ingezet. De Derde Canadese Infanteriedivisie zou Friesland bevrijden en de Tweede Canadese Infanteriedivisie zou de aanval op Groningen richten, terwijl de Poolse tankdivisie het oostelijke deel van Noord-Nederland zou bevrijden. De operaties werden ondersteund door de landing van honderden Belgische en Franse parachutisten in Drenthe.

De bevrijding van de provincie Groningen voltrok zich in drie regio’s: de grensstreek tussen Musselkanaal en de Dollard, de stad Groningen en het ‘bruggenhoofd Delfzijl’. Een verkenningseenheid van de Eerste Poolse Pantserdivisie overschreed op 11 april 1945 bij Musselkanaal de provinciegrens. Vervolgens rukten zij op in noordelijke richting naar Winschoten. De tweede geallieerde opmarsroute was gericht op de stad Groningen. De Canadese Tweede Infanteriedivisie richtte op het vliegveld Eelde een uitvalsbasis in voor het zware rijdende materieel en concentreerde zich vervolgens op de verovering van de stad Groningen.

Op vrijdagmiddag 13 april 1945 april trokken de Canadezen via de Paterswoldseweg de stad Groningen binnen. Al snel slaagden ze erin de eerste Duitse hindernissen op te ruimen en de straten binnen te dringen. Ter hoogte van het Stadspark sneuvelde in de stad de eerste Canadese soldaat (Fred Butterworth), toen de voorste Sherman-tank door een Panzerfaust in de toren werd geraakt. Een dag later veroverden de Canadezen na harde gevechten de zuidelijke stadswijken, waarbij tal van doden vielen. Ook lukte het hen de bruggen in handen te krijgen, zodat zij tot in de oude binnenstad konden doordringen. De bevrijders slaagden er zondag 15 april 1945 in de westelijke en noordwestelijke stadswijken van vijanden te zuiveren. Wel werd een deel van het Groningse centrum (met name rond de Grote Markt) in de as gelegd. Dit was vooral het gevolg van de snelle opmars van de geallieerden, waardoor de bezetter (in totaal circa 6.500 man) zich niet tijdig kon terugtrekken op de Rabenhauptkazerne aan de Hereweg. Deze kazerne had als belangrijkste weerstandsbastion moeten dienen.

Het laatste verzet werd geboden vanuit het (voormalige) Rijksarchief aan de St.-Jansstraat/Singelstraat. Hier vond de Duitse overgave plaats, toen de Canadezen op maandagmorgen 16 april 1945 de binnenstad verder insloten. Op aanwijzing van een gevangengenomen Duitse officier probeerde Lt.Col. Dextraze, O.C.-officer van de Fusilliers Mont-Royal, de Duitse garnizoenscommandant te spreken te krijgen. Daartoe ging hij vergezeld van zijn adjudant, een tolk en enkele soldaten rechtstreeks naar het vijandelijk hoofdkwartier in het Rijksarchief. De Duitse garnizoenscommandant beëindigde de zinloze strijd en gaf de stad over.

Op 17 april 1945 richtte koningin Wilhelmina zich in De Groninger Oranjebode (het mededelingenblad van de gezamenlijke illegale Groninger pers) tot de bevrijde Groningers: ‘Het uur der bevrijding is thans ook voor U aangebroken. Het oogenblik, waarop Ik en U met zooveel spanning en ongeduld gewacht hebben, is daar.’ De bevrijding van de stad Groningen was inderdaad een feit, maar er waren een paar dagen van zware strijd aan voorafgegaan. Onder de burgerbevolking waren 106 doden te betreuren. Volgens H.M. Huizinga telden de Canadezen 209 doden en gewonden samen, terwijl er aan Duitse zijde enkele honderden sneuvelden. Generaal A.B. Matthews, commandant van de Tweede Canadese Infanteriedivisie die Groningen bevrijdde, werd enkele dagen na de Duitse overgave op het stadhuis ontvangen door burgemeester mr. P.W.J.H. Cort van der Linden. De generaal kreeg de hoogste onderscheiding die de gemeente kan verlenen: zijn naam werd ingeschreven in het Gulden Boek van de stad en aan hem werd de Bronzen Erepenning toegekend.

Oprichting
Op 24 februari 1992 besloot het Gemeentelijk 5 mei Comité een ‘Canadees bos’ aan te leggen als levend eerbetoon aan de Canadese bevrijders. Op 23 maart 1992 werd de Stichting Gronings Bevrijdingsbos opgericht. De gemeenteraad van Groningen stelde zes hectare land ter beschikking voor de aanplant van 30.000 esdoorns. Dit aantal bomen was het resultaat van een actie, waarbij certificaten werden verkocht voor de adoptie van een of meer bomen. De eerste boom werd geplant op 5 mei 1992. Aangezien ervoor werd gekozen om met het bos ook andere geallieerde militairen en Nederlandse verzetsmensen te herdenken, is ervan afgezien de naam ‘Canadees Bos’ te gebruiken.

Onthulling
Het Bevrijdingsbos werd op 5 mei 1995 geopend in aanwezigheid van meer dan 200 Canadese bevrijders en verzetsmensen. Samen met schoolkinderen werden op deze dag (ter gelegenheid van de 50ste herdenking van de bevrijding) meer dan 120 perenbomen geplant.

Sprekende beelden: lees hier het getuigenverhaal van Hans Matthijsse

Locatie
Het Bevrijdingsbos ligt tussen de Stadsweg en de Noorddijkerweg te Groningen en maakt deel uit van het Stadsgewestpark Noorddijk. Het bos kan zowel via de Stadsweg als de Bloesemweg betreden worden. De route door het bos maakt deel uit van een wandelroute die onder andere door een natuurgebied in de omgeving voert.

Bronnen

• Liberation Wood van de Stichting ‘Het Bevrijdingsbos Groningen’;
• Sporen van strijd in de provincie Groningen van Franz Lenselink (Groningen, Commissie ‘Sporen van strijd’, i.o.v. het Gemeentelijk 5 Mei Comité Groningen, april 2000). In dit boekje staat een autoroute beschreven, die voert langs sporen van de verbitterde strijd in april en mei 1945. De oplage bestaat uit 2.000 exemplaren;
• Maple leaf up – de Canadese opmars in Noord-Nederland april 1945 van M.H. Huizinga (Groningen 1980);
• Sporen van strijd van Bert Boon, Menno Huizinga en Theo Zijlema (Groningen 1995);
• Groningen 1940-1945 van Jan. A. Niemeijer (Leeuwarden 1983);
• De bevrijding van Groningen van W.K.J.J. van Ommen Kloeke (Assen 1945);
• www.grunn.nl/historie;
• Yolanda Veld. De verbeelding van de herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog, Gedenksculptuur in Groningen. blz 80,81.

Voor meer informatie

• www.bevrijdingsbos.nl .

Compliment voor een oorlogsmonument
Dit monument was genomineerd voor het compliment voor een oorlogsmonument 2016. Deze prijs is georganiseerd in aanloop naar de nationale viering van de bevrijding op 5 mei in Groningen en is een initiatief van de Provincie Groningen, het Nationaal Comité 4 en 5 mei en de Verhalen van Groningen. Op de website van de Verhalen van Groningen is meer informatie te vinden over dit monument. Ook zijn over alle genomineerde monumenten videoreportages gemaakt. De reportage over dit monument vind je hier.