Nijland, monument bij de N.H. kerk

Vorm en materiaal
Het monument bij de N.H. kerk in Nijland (gemeente Súdwest-Fryslân) bestaat uit twee gedenkplaten. De plaquettes zijn uitgevoerd in natuursteen. Beide plaquettes zijn 50 centimeter hoog en 70 centimeter breed.

Teksten
De tekst op de eerste gedenkplaat luidt:

‘GEVALLEN ALS SLACHTOFFERS VAN
HET OORLOGSGEWELD 1940 – 45

GEORGE WILHELM THEODOOR STEINBERG
GEB. 13 SEPT. 1914 TE HAMBURG
OVERL. 16 FEBR. 1943 (?) ILMEMMEA RUSL.

THEUNIS JAN BROUWER
GEB. 26 FEB. 1920 TE NIJLAND
OVERL. 22 SEPT. 1944 TE KASSEL’.

De tekst op de tweede gedenkplaat luidt:

‘GEVALLEN BIJ HET VERVULLEN VAN HUN PLICHT
IN DE STRIJD VOOR VRIJHEID EN RECHT

LIEUWE T. BREEUWSMA
GEB. TE NIJLAND 5 OCT. 1916
ONDERGEGAAN MET H.M.’s ‘JAVA’
BIJ DE SLAG IN DE JAVA ZEE
26 FEB. 1942

KLAAS K. BREEUWSMA
GEB. 30 JAN.1910 TE NIJLAND
GESNEUVELD 3 NOV. 1947 BIJ BAN JOENA’.

Het monument Tsjerkegreft herinnert de inwoners van Nijland (gemeente Súdwest-Fryslân) aan vier dorpsgenoten die tijdens de Tweede Wereldoorlog of in het voormalige Nederlands-Indië zijn omgekomen.

De namen van de vier slachtoffers luiden:

Klaas K. Breeuwsma, Lieuwe T. Breeuwsma, Theunis Jan Brouwer en George Wilhelm Theodoor Steinberg.

Klaas F. Breeuwsma werd geboren op 30 januari 1920 in Nijland. De 27-jarige oorlogsvrijwilliger van het ‘Bataljon Friesland’ sneuvelde als sergeant op 3 november 1947 bij Klampok, toen de vrachtwagen waarmee hij werd vervoerd op een vliegtuigbom reed. Klaas werd in Banjoemas begraven. Later is hij herbegraven op het Nederlands Ereveld Pandu te Bandoeng.

Lieuwe T. Breeuwsma werd geboren op 5 oktober 1916 in Nijland. Hij sneuvelde als stoker/olieman aan boord van de Hr. Ms. ‘Java’ tijdens de slag in de Javazee op 27 februari 1942. Op de gedenksteen staat echter de datum 26 februari vermeld, dit is niet juist.

Theunis Jan Brouwer werd geboren op 26 februari 1920 in Nijland. Hij werkte bij zijn vader, Gerlof Brouwer, in de smederij toen hij in verband met de arbeidsinzet naar Duitsland moest. Brouwer sr. werd door de bezetter onder druk gezet, met de mededeling dat wanneer zijn zoon niet zou gaan, zijn huis en smederij in brand zouden worden gestoken. Theunis vertrok op 24 oktober 1942 naar Kassel, waar hij tewerkgesteld werd bij firma Henschel & zoon GmbH. Eenmaal heeft hij een vluchtpoging ondernomen door op het onderstel van een trein mee te rijden naar Nederland. Bij de grensovergang Arnhem werd hij echter ontdekt en teruggestuurd naar Kassel. Voor straf werd Theunis veertien dagen lang, bijna zonder eten opgesloten. Daarna moest hij ondervoed weer in de fabriek werken. Op 22 september 1944, tijdens een bombardement op Kassel, probeerde Theunis vanuit een kleine schuilplaats over te steken naar de grote schuilkelder op het fabrieksterrein. Dit werd hem echter noodlottig, omdat op dat moment een bom ontplofte. Theunis Brouwer stierf ter plaatse. Hij werd op 27 september 1944 begraven op het kerkhof Kassel-Bettenhausen. Op 31 oktober 1955 is Theunis herbegraven op het Nederlands Ereveld Waldfriedhof te Frankfurt am Main.

In de provincie Friesland is één gedenkteken waarop een Duitser wordt herdacht, die aan het oostfront is gesneuveld. Het betreft George Wilhelm Theodoor Steinberg, die op 13 september 1914 in Hamburg is geboren. Toen in Friesland bekend werd dat vele Duitsers sinds het einde van de Eerste Wereldoorlog onder erbarmelijke toestanden leefden, is in Bolsward een actie gestart om een groep kinderen uit Hamburg hulp te bieden. Toen de groep kinderen in Bolsward arriveerde, was hierbij een 6-jarig jongetje dat er bijzonder slecht uitzag. Initiatiefneemster mevrouw Beekhuis bracht het kind naar Wons, waar hij door de familie Van Slageren werd opgevangen. Na enkele maanden moesten de kinderen weer naar Hamburg terug, maar George Steinberg bleef in Wons. Zijn moeder had de familie Van Slageren gesmeekt haar kind op te voeden, omdat bij haar armoede en gebrek heersten.

Het gezin Van Slageren, dat in 1922 was uitgebreid met de geboorte van zoon Ruurd, was inmiddels naar Nijland verhuisd. Hier groeide George op. Hij was actief als bestuurslid van de jongelingsvereniging (CJV). Van zijn pleegvader leerde hij het wagenmakersvak om later het bedrijf te kunnen overnemen. In 1938 kwam er een brief uit Hamburg van zijn broer Carl, met het verzoek om enige dagen in Nijland te mogen logeren. Zo geschiedde.

Op een gegeven moment kreeg George weer een brief uit Duitsland. Hem werd beleefd, doch zeer dringend verzocht dienst te nemen in het Duitse leger. De heer Van Slageren begon toen stappen te ondernemen om zijn pleegzoon te laten nationaliseren. Hierbij werd hij geholpen door het toenmalige kamerlid voor de Christelijk Historische Unie, Jouke Bakker, en burgemeester Van Haersma Buma van Wymbritseradeel. Het werd een tijdrovende procedure en de kosten van fl.500,- waren erg hoog. Maar ondanks dat aan alle voorwaarden was voldaan, kreeg George toch geen Nederlandse staatsburgerschap.

In 1939 kwam broer Carl weer op bezoek, maar de mobilisatie dwong hem voortijdig naar Duitsland terug te keren. Weer kwam er een brief, ditmaal van de Deutsche Wehrmacht. In bedreigende taal werd George meegedeeld dat hij zich moest melden in Duitsland. In mei 1940 moest hij zich op last van de gemeentepolitie van Wymbritseradeel vervoegen bij de Nederlandse militairen. George is vervolgens ondergedoken bij familie van zijn pleegouders in Hindeloopen. Toen dit te riskant werd, is hij met een gehuurde vissersboot in gezelschap van een aantal joodse vluchtelingen overgestoken naar Medemblik. Hier meldde hij zich bij de daar aanwezige Nederlandse militairen. Na ondervraging mocht George zich vrij bewegen in het kampement.

Na de Nederlandse capitulatie keerde George terug in Nijland, waar de bezetter hem de eerste maanden met rust liet. Eind augustus 1940 kreeg hij een beleefde uitnodiging een dagje naar Zwolle te komen voor een ontmoetingsdag. George ging en kwam ‘s avonds thuis met een oproep om dienst te nemen in het Duitse leger. Er was geen ontkomen meer aan. In september 1940 ging hij voor zijn eerste opleiding naar Itzehoe: een plaats ten noorden van Hamburg, waar een opleidingskamp was gevestigd voor niet-Duitssprekende Duitsers. In deze periode is hij eenmaal met verlof in Nijland geweest.

George was inmiddels verloofd met het Nijlander meisje Froukje Atsma. Hun trouwplannen werden echter gedwarsboomd door het feit dat de gemeentesecretarie in Sneek de vereiste papieren uit Hamburg niet toegestuurd kreeg. Na de opleiding in Itzehoe werd George ingezet in Noord-Frankrijk. Daarna werd de compagnie overgeplaatst naar het Oostfront. Hij vocht bij Leningrad als kanonnier en sneuvelde op 16 februari 1943. Het officiële bericht van zijn dood kwam pas vijf weken later, op 24 maart in Nijland. De familie Van Slageren, Froukje Atsma en de vrienden van George Steinberg hebben het zeer gewaardeerd dat George op een van de gedenkstenen wordt vermeld.

Onthulling
De gedenkstenen zijn in 1947 op initiatief van Dorpsbelang in de kerkmuur aangebracht. De Hervormde gemeente Nijland draagt zorg voor het onderhoud van het gedenkteken.

Locatie
De gedenkstenen zijn aangebracht op twee steunberen van de zuidmuur van de N.H. kerk aan de Tsjerkegreft in Nijland (gemeente Súdwest-Fryslân).

Bronnen

• Voormalige Gemeente Wymbritseradiel;
• Fries Scheepvaartmuseum;
• Verzetsmuseum Friesland: www.verzetsmuseum.nl.

Voor meer informatie
Tekens aan de weg – Tekens aan de wand, C. Reitsma (Leeuwarden, 1980). ISBN 9033020009.