Het monument
Vorm en materiaal
Het Exodusmonument, dat ook bekend staat als ‘de boom’, bestaat uit een afbeelding van een boom die is uitgevoerd in cortenstaal. Uit deze afbeelding is een tekst uitgesneden en daarachter is een roestvrij-stalen plaat aangebracht. Het monument is 3.7 meter hoog, 50 cm breed aan de basis en loopt uit tot 1.8 meter. Naast het monument staat een informatiepaneel dat in het Nederlands, Engels en Duits het verhaal achter het monument weergeeft.
Tekst
De tekst op het monument luidt:
‘1944 EXODUS 1945.’
Symboliek
De naam van het monument verwijst naar de ‘Exodus’ die de gedwongen evacuatie van bewoners uit Arnhem in september 1944 teweegbracht. De stalen boom verwijst naar de hardheid van de oorlog. De vertakkingen symboliseren de diverse evacuatieoorden in de gemeente Apeldoorn.
De geschiedenis
Het Exodusmonument in Beekbergen (gemeente Apeldoorn) herdenkt de Arnhemse evacués, maar ook diegenen die de vluchtelingen opvingen en onderdak verschaften.
De Operatie Market Garden begint in de regio Arnhem op zondag 17 september 1944 met zware bombardementen op het centrum van de stad. Als na de luchtlandingen ten westen van Arnhem de parachutisten oprukken naar de Rijnbrug, verandert de stad in een oorlogsgebied. De bewoners in de buurt van de Rijn kunnen geen kant op. Ze schuilen in kelders, terwijl de gevechten zich in hun straat afspelen. In gevechtspauzes probeert de brandweer brandende huizen te blussen, maar het is een hopeloze strijd. Centraal gezag ontbreekt, enkele mensen van het Rode Kruis nemen de leiding en proberen de hulpverlening te organiseren; ze worden daarbij gehinderd door gebrek aan informatie en communicatiemiddelen. De situatie is volstrekt onoverzichtelijk, ook voor de strijdende partijen.
Op maandag begint de uittocht van burgers uit de meest getroffen stadsdelen; velen proberen onderdak te vinden in de betrekkelijk veilige noordelijke wijken of in omringende plaatsen. Op dinsdag neemt het aantal vluchtelingen verder toe.
De Engelse soldaten bij de brug blijven een geïsoleerde groep en op donderdag 21 september is de slag verloren. Andere parachutisten die nog onderweg waren naar de brug, worden door de Duitsers teruggedreven naar Oosterbeek.
Op zaterdag geven de Duitsers het bevel dat heel Arnhem moet evacueren voor maandagavond 25 september. De vluchtelingenstroom, die al op gang was gekomen uit de zwaarst getroffen wijken, groeit aan tot enorme proporties. In een paar dagen tijd gaan 95.000 mensen uit Arnhem en omgeving onderweg, bepakt en bezakt, te voet, met gammele fietsen en karretjes, volgeladen kinderwagens. Ze lopen bijvoorbeeld naar Velp, maar vooral naar Apeldoorn en omgeving.
Over de Apeldoornscheweg rijden ook Duitse legervoertuigen. Veel vluchtelingen zijn voorzien van witte doeken om de geallieerde vliegtuigen duidelijk te maken dat zij burgers zijn. Toch zijn er dramatische vergissingen: bij een geallieerde luchtaanval op 26 september in Beekbergen worden tientallen burgers dodelijk getroffen.
Ongeveer 50.000 vluchtelingen vinden een onderkomen in Apeldoorn en omliggende dorpen. Velen worden ondergebracht bij particulieren, anderen vinden een woonplek in kippenhokken en schuren. Bijna iedereen denkt dat de evacuatie hooguit een paar weken gaat duren. Maar pas na acht maanden mogen de vluchtelingen naar huis. Tot die tijd is de stad verboden gebied.
Een aantal evacués trekt door naar de Noord-Veluwe of nog verder naar het noorden, tot in Friesland. Een grote groep blijft in Apeldoorn en de dorpen. Ongeveer 2000 ‘Arnhemmers’ worden in die acht maanden in Apeldoorn geboren en honderden ouderen en zieken sterven er.
Onthulling
Het monument is onthuld op 25 september 2014 door drs. C.J.G.M. Berends, burgemeester van Apeldoorn en de heer F. Reinders, voorzitter van de Stichting evacuatie 1944 -1945.
Herdenking
Bij het monument vindt jaarlijks een herdenking plaats op 25 september aan het eind van de morgen, begin van de middag. Dit is het moment waarop het grootste deel van de evacuatie plaatsvond. Het Duitse bevel tot evacuatie werd twee dagen daarvoor, op zaterdag 23 september 1944, afgegeven en diende voor 25 september uitgevoerd te zijn.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Bron
Jelle Reitsma, lid werkgroep Gedenken en herdenken van de Stichting bevrijding ‘45.
Meer informatie
Evacué in Apeldoorn, Wim Kroon, Stichting evacuatie 1944 –’45, 2014.
