Meerkerk, oorlogsmonument

Vorm en materiaal
Het oorlogsmonument in Meerkerk (gemeente Vijfheerenlanden) is een staande open ovaal van graniet. Aan de bovenzijde, waar de beide armen van de ovaal elkaar raken, is een ‘breuk’ in de ovale vorm. De armen zijn vervormd, waardoor de breuk open staat. Op beide rondingen samen staan de namen van eenentwintig oorlogsslachtoffers.

Tekst
De tekst op de ene ronding van het monument luidt:

‘H. BLOK
1879-1942

J.A. BLOK
1887-1943

M. BLOK
1881-1943

M. BLOK
1882-1942

M. BLOK
1884-1942

R. BLOK
1876-1942

J. BOOGAARD
1898-1940

M. COSTER- BLOK
1877-1942

G. DE GROOT
1922-1944

A. VAN DER HAM
1906-1943

C. JONGKIND
1909-1940

A.C. ‘T LAM
1898-1944

S. SARPHATIE-BLOK
1888-1942

J. UITTENBOGAART
1928-1949

W. VERMEER
1896-1945′.

De tekst op de andere ronding van het monument luidt:

‘J. EIKELENBOOM
1925-1945

C.D. DE LANGEN
1907-1940

J. VAN LEEUWEN
1924-1945

A.L. SCHAKEL
1922-1944

T.C.P.P. VINK
1910-1940

A. VUURENS
1922-1940′.

Symboliek
Het oorlogsmonument verbeeldt aldus de ontwerper Han Savelkoel: “een gebroken levenscyclus die uit de grond oprijst”.

Op de ene zijde van het monument staan de namen van vijftien oorlogsslachtoffers die geboren zijn in Meerkerk, maar al voor de Tweede Wereldoorlog niet meer in Meerkerk woonden. Op de andere zijde staan de namen van zes oorlogsslachtoffers die bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in Meerkerk woonden.

Het oorlogsmonument in Meerkerk (gemeente Vijfheerenlanden) is opgericht ter nagedachtenis aan de omgekomen Meerkerkers in de Tweede Wereldoorlog en in het voormalig Nederlands-Indië.

De namen van de slachtoffers luiden:

H. Blok, J.A. Blok, M. Blok, M. Blok, M. Blok, R. Blok, J. Bogaard, M. Coster-Blok, J. Eikelenboom, G. de Groot, A. van der Ham, C. Jongkind, A.C. ’t Lam, C.D. de Langen, J. van Leeuwen, S. Sarphatie-Blok, A.L. Schakel, J. Uittenbogaart, W. Vermeer, T.C.P.P. Vink, A. Vuurens.

Uit zijn onderzoek bleek dat 21 oorspronkelijke inwoners van Meerkerk het leven hadden gelaten in deze oorlogsperiode. Zowel militairen als burgers. Vijf militairen zijn gevallen tijdens het begin van de oorlog in mei 1940, als krijgsgevangene aan de beruchte spoorlijn in Birma en tijdens de koloniale oorlog in Indonesië in 1949. Van de 16 burgers die het leven hebben gelaten, waren acht personen afkomstig van twee Joodse families Blok die omgebracht zijn in Auschwitz en Sobibor. Daar de families Blok al ver voor de oorlog uit Meerkerk zijn verhuisd, is de herinnering aan hen in het dorp vervaagd. De overige acht oud inwoners van Meerkerk zijn omgekomen in concentratiekampen in Bergen-Belsen en Neuengamme en in andere plaatsen in Duitsland tijdens verplichte dwangarbeid.

Johannes van Leeuwen was bezig met het afronden van zijn opleiding aan de Middelbare Landbouwschool toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak. Hij werkte op een boerderij in Terwolde. Daar heeft hij niet lang kunnen werken. Al snel volgde de oproep van de Duitsers om zich te melden voor de Arbeidsinzet. Veel mannen doken toen onder. Johannes had geen zin om onder te duiken en hij meldde zich. Hij werd tewerkgesteld in Schermeisel, het huidige Poolse plaatsje Trzemeszno Lubuskie in de provincie Lubusz. Ook daar werkte hij bij een boer samen met twee Nederlandse jongens. In een brief die hij op oudejaarsdag 1944 had geschreven, lees je tussen de regels door dat Johannes wist dat zijn dorpje bijna bevrijd zou worden. De bevrijding door de Russen volgde snel. Op 2 februari 1945 waren de Russen in Schermeisel. Johannes was de koeien aan het melken. Hij kwam uit de schuur met twee emmers melk. Op een motorfiets kwamen twee Russen aan. De achterste was een scherpschutter. Ze dachten dat Johan een Duitser was. Johannes werd door de Rus door zijn keel geschoten. Zijn Nederlandse kameraden Marinus Kloosterboer en Willem Barneveld hebben hem toen naar binnen gebracht en nog 24 uur lang verzorgd. Het mocht niet baten. Uiteindelijk overleed hij aan de gevolgen van zijn schotwond. Marinus Kloosterboer en Willem Barneveld hebben Johannes naar het kerkhof gebracht en aldaar begraven en een kruis op zijn graf gezet.

Maarten Schakel moest zich op 28 augustus 1939 melden voor de algehele mobilisatie. In mei 1940 zat hij aan de frontlinie in de Peel, waar hij meemaakte dat zijn officieren vluchtten en hij als sergeant met zijn in de loopgraven achtergebleven soldaten, weerstand probeerde te bieden aan de oprukkende Duitsers. Het mocht niet baten, de capitulatie was onafwendbaar. Maarten Schakel begon door zijn ervaringen aan het front vrij snel na de capitulatie met het ontwikkelen van verzetsplannen. Vanuit de zaak van zijn vader aan het Dorpsplein in Meerkerk, begon Maarten Schakel met het helpen van onderduikers aan onderduikadressen. Al snel vroeg hij aan zijn jongere broer Nol of deze hem wilde helpen met het wegbrengen van onderduikers. Dat wilde Nol. En zo zat Nol Schakel als 20-jarige in het Meerkerks verzet. Bijna drie jaar lang ging het helpen van onderduikers voortvarend. Ze kwamen met de busdienst van Gorinchem- Utrecht aan in Meerkerk. Gingen in de lunchroom van de familie Schakel zitten en gaven via een wachtwoord aan dat zij kwamen voor een onderduikadres. Als een onderduiker het goede wachtwoord zei, bleef hij ’s nachts bij de familie Schakel en werd dan de dag erna door Nol Schakel naar een onderduikadres gebracht. Dit ging geruime tijd goed, tot zij door iemand verraden werden. Op de avond van 26 oktober 1943 werd rond 23:00 uur op de ramen geklopt. Maarten en Nol waren net beneden toen de Duitsers de glazen serredeuren van de lunchroom intrapten. Maarten wist via de achterdeur te ontsnappen. Hij is in het kanaal gesprongen en zwom naar het eilandje. In de kroeg bij Hannes Kortlever heeft hij zich verborgen gehouden. Nol kon niet meer ontsnappen. De hele nacht doorzochten SS’ers en leden van de Grüne Polizei het huis, de lunchroom, de sigarenhandel en zelfs de fietsenstalling van de familie Schakel; op zoek naar bewijsmateriaal. Dat vonden ze uiteindelijk. Vervalste identiteitsbewijzen verstopt in de Duitse lesboeken van Maarten Schakel, die werkzaam was als docent Duits aan de mulo. Nol Schakel werd aan het einde van die nacht, om 05:00 uur ‘s morgens, meegenomen. Nadat hij in het Haagse Veer in Rotterdam was verhoord en met zijn verrader werd geconfronteerd, werd hij afgevoerd naar het concentratiekamp Vught. Op Dolle Dinsdag sloeg ook in Kamp Vught de paniek toe. De Duitsers zetten alle gevangenen op transport naar verschillende concentratiekampen. Nol Schakel werd afgevoerd naar het concentratiekamp Neuengamme, ongeveer 18 kilometer ten zuiden van Hamburg. Op 19 december 1944 is Nol in Neuengamme overleden. Hij is uiteindelijk in 1951 herbegraven in Nederland.

Oprichting
De oprichting van het oorlogsmonument in Meerkerk vond plaats op initiatief van Arie van Veen. Voor de realisatie van het monument is de Stichting Oorlogsmonument Meerkerk opgericht.

Onthulling
Het monument is onthuld op 4 mei 2011 door Coert van Ee, de burgemeester van Meerkerk.

Locatie
Het monument is geplaatst naast het stadhuis van Meerkerk aan de Burgemeester Sloblaan nummer 7 te Meerkerk (gemeente Vijfheerenlanden).

Bronnen

• Gemeente Zederik, tegenwoordig gemeente Vijfheerenlanden;
• De Brochure: Een oorlogsmonument voor Meerkerk.