Het monument
Vorm en materiaal
Het ‘Exodus-monument’ in Arnhem is een bronzen plaquette, bevestigd tussen twee palen.
Tekst
De tekst op de plaquette luidt:
EXODUS
WIJ GEDENKEN DE VLUCHT
VELE HONDERDEN GEZINNEN UIT VOORAL ELDEN,
ARNHEM EN HUISSEN WAREN DOOR DE BEZETTER
IN OKTOBER 1944 GEDWONGEN HUIS EN HAARD TE VERLATEN.
DEZE PLEK BIJ DE PRAETS WAS DE LAATSTE MOGELIJKHEID
OM DE RIJN OVER TE STEKEN.
DRIE DAPPERE HUISSENAREN TOONDEN MOED
TERWIJL ZIJ ANDEREN HIELPEN BIJ DE OVERTOCHT
NAM DE RIVIER HUN LEVEN
HENDRICUS ARNOLDUS LENTJES 16 JAAR
JOHANNES HENDRIKUS STRAATMAN 43 JAAR
THEODORUS ALBERTUS STRAATMAN 41 JAAR.
DE PRAETS
21 OKTOBER 1944.’
De geschiedenis
Het ‘Exodus-monument’ in Arnhem is opgericht ter nagedachtenis aan de drie mannen uit Huissen die op 21 oktober 1944 evacués hielpen overzetten bij de Rijn en daarbij om het leven kwamen. Tevens herinnert het monument aan de duizenden mensen die toen een barre tocht maakten om Arnhem en de Oost- Betuwe te ontvluchtten.
De namen van de omgekomen Huissenaren luiden: Hendricus Arnoldus Lentjes, Johannes Hendrikus Straatman en Theodorus Albertus Straatman.
Op 17 september 1944 startten de geallieerden de operatie ‘Market Garden’. Operatie ‘Market Garden’ was een groot offensief van 17 tot 26 september 1944, waarmee de geallieerden vanuit België een bruggenhoofd over de grote rivieren in Nederland wilden veroveren. Luchtlandingstroepen moesten in een bliksemsnelle aanval bruggen in Noord-Brabant en Gelderland veiligstellen. Er werden drie complete divisies gedropt: de 101ste US Airborne Divisie bij Son (ten noorden van Eindhoven) en Veghel, de 82ste US Airborne Divisie bij Grave en Groesbeek (ten oosten van Nijmegen) en de 1ste Britse Airborne Divisie ten westen van Oosterbeek. Later volgde ook nog de landing van de Poolse 1e Onafhankelijke Parachutistenbrigade bij Driel. Vanuit België moest het Britse 30e Corps via de veroverde bruggen oprukken naar het IJsselmeer.
Bij de Amerikaanse luchtlandingstroepen verliep alles vrij goed. De bruggen over de Maas en het Maas-Waalkanaal bij Heumen vielen in hun handen en na harde strijd ook de Waalbrug bij Nijmegen. Ook rondom Eindhoven vielen de bruggen grotendeels in handen van de Amerikaanse para’s.
Maar de Rijnbrug bij Arnhem bleek een brug te ver. Onder leiding van luitenant-kolonel John D. Frost slaagde het 2de bataljon van de 1ste Parachutisten Brigade van de 1ste Airborne Divisie erin om de noordelijke oprit van de oude Rijnbrug te bezetten en deze oprit tijdens de daaropvolgende strijd dagenlang onder controle te houden. De Engelse para’s bij de Rijnbrug en rondom Oosterbeek werden echter verrast door Duitse pantsertroepen en moesten zich met zware verliezen overgeven. De landing van de Poolse 1e Onafhankelijke Parachutistenbrigade bij Driel was te laat om nog van enige hulp te kunnen zijn aan de belegerde Engelse luchtlandingstroepen. Ook de opmars van het 30e corps liep ernstige vertraging op door onder andere aanvallen van in de haast samengestelde Duitse eenheden.
Nadat de Slag om Arnhem werd verloren, is de aanval gestokt. Wel was dankzij de samenwerking van Amerikaanse en Engelse soldaten een deel van Noord-Brabant en Gelderland in geallieerde handen terechtgekomen. Vanuit deze strook vrij gebied van Eindhoven naar Arnhem (‘de Corridor’ genoemd) werd in de maanden daarna de rest van Brabant bevrijd. Tijdens operatie ‘Market Garden’ zijn boven Nederland 35.000 parachutisten gedropt, waarvan circa 11.000 bij Arnhem zijn geland. Slechts 2400 man is het gelukt om na gevechten in Oosterbeek en Arnhem de Rijn terug over te steken naar de Betuwe. De overige soldaten raakten gewond, werden gedood of zijn krijgsgevangen gemaakt. In totaal zijn meer dan 17.000 militairen van de luchtlandings- en grondtroepen gesneuveld, gewond geraakt of vermist. Dit verliescijfer was hoger dan tijdens de invasie in Normandië (D-Day).
Evacuatie
Na de Slag om Arnhem was de omgeving van Arnhem in handen van het Duitse leger. Omdat het gebied in de frontlinie lag, gelastte de bezetter medio oktober 1944 dat iedereen uit het gebied moest worden geëvacueerd. Dit was geen eenvoudige zaak, omdat de pontjes bij Doornenburg, ‘t Looveer en Malburgen gezonken of onbruikbaar waren geworden. Ook de Rijbrug was niet meer te gebruiken.
De rivier de Rijn kon nog slechts worden overgestoken met noodveren of wankele bootjes onder een hagel van granaten en bommen. Wat voor menigeen restte was de oversteek bij De Praets in Meinerswijk, Elden. Een grote vluchtelingenstroom kwam op gang.
Tijdens de uittocht van vluchtelingen vond op 21 oktober 1944 een tragisch ongeval plaats. Op De Praets waren drie Huissense mannen genoodzaakt hun familie op eigen initiatief over te zetten. Vervolgens hielpen zij ook anderen de Rijn over. Maar de laatste overtocht werd hen fataal. De boot sloeg om en de drie mannen verdronken.
Onthulling
Het monument is onthuld op 12 juni 2010 door wethouder Henk Kok en familieleden van de drie slachtoffers.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
Het monument bevindt zich op De Praets in het uiterwaardenpark Meinerswijk, gelegen aan de zuidoever van de Nederrijn in de wijk Elden, tegenover het centrum van de stad Arnhem.
Het monument heeft twee zustermonumenten; op de Oude begraafplaats in Huissen en bij tuinbouwmuseum Mea Vota in Huissen. De monumenten worden met elkaar verboden door de gordel van dijken, benoemd tot Exodusroute.
Bronnen
- Website gemeente Lingewaard van 8 juni 2010 en 22 juni 2010;
- Brochure De Exodusroute – Een evacuatie-route vanuit Huissen.
