Het monument
Vorm en materiaal
Het monument ‘Dwangarbeiders’ in Den Haag is een boom, omgeven door een ophoging van baksteen waarop een roestvrijstalen ring is bevestigd. In de binnenzijde van de ring zijn mensenfiguren afgebeeld. Aan de buitenzijde is een tekst aangebracht. Op de bakstenen rand is een plaquette geplaatst.
De geschiedenis
Het monument ‘Dwangarbeiders’ herinnert de inwoners van Den Haag aan de razzia van 21 november 1944. Circa 15.000 Haagse mannen werden bijeengedreven en in Duitsland tewerkgesteld.
Op 21 november 1944 vond in Den Haag een razzia plaats waarbij jongemannen door de Duitse bezetter opgepakt en naar Duitsland gestuurd werden om dwangarbeid te verrichten. In de jaren daarvoor werden mannen gedwongen zicht te melden voor de zogenaamde arbeidsinzet. Velen van hen reageerden niet op de oproepen en doken onder. Om toch aan voldoende arbeidskrachten te komen hield de bezetter razzia’s. De razzia van 21 november 1944 had als codenaam Operatie Sneeuwvlok. De straten werden afgezet en mannen van 17 tot en met 40 jaar moesten zich melden met warme kleding, stevige schoenen, dekens en eetgerei. De opgepakte mannen stonden in lange rijen en velen van hen werden afgevoerd naar het gebouw voor Kunsten en Wetenschappen aan de Zwarteweg. Andere verzamelplekken waren de Haagse Dierentuin (waar nu het monument staat) aan de Benoordenhoutseweg en het gymnasium aan de Laan van Meerdervoort. Op 21 en 22 november 1944 zijn ongeveer 8.000 dwangarbeiders uit Den Haag en ongeveer 5000 uit Rijswijk en Voorburg opgepakt.
Op 22 november vertrokken de opgepakte mannen ter voet naar de Laakkade, daar lagen rijnaken afgemeerd. De mannen werden in de ruimen van de schepen gedirigeerd. Via Rotterdam, de Lek, het Merwedekanaal, langs Utrecht gingen zij naar Amsterdam. Van daaruit verder het IJsselmeer over naar onder andere Kampen. Meer dan zevenduizend Hagenaars belandden in de Van Heutzkazerne in Kampen. In Kampen werd de grote groep verdeeld over verschillende plaatsen in Nederland en van daar uit vertrokken zij later naar Duitsland. De slachtoffers van de razzia werden tewerkgesteld in dorpen of steden, maar vaak ook in werk- en strafkampen bij grote havens en belangrijke industriesteden als Hamburg, Dresden, Leipzig en Kiel.
Na de Tweede Wereldoorlog hadden de vele dwangarbeiders grote moeite om weer thuis te komen. Velen kwamen te voet, omdat het treinverkeer naar het westen nog lange tijd onmogelijk was door het verbod om de Gebbelinie te passeren. Pas op 2 jun 1945 kwam de eerste trein met gerepatrieerde dwangarbeiders aan in Den Haag. De ontvangst van de dwangarbeiders was moeilijk. Degenen die terugkeerden uit dwangarbeid werden geconfronteerd met veel onbegrip. De gedachte dat dwangarbeiders vrijwillig naar Duitsland waren gegaan was hardnekkig. Ook werd hen vaak verweten dat zij niet onder waren gedoken.
In Duitsland hebben tijdens de Tweede Wereldoorlog zo’n twaalf miljoen dwangarbeiders gewerkt. Zij kwamen met name uit de Sovjet-Unie en Polen, en voor ongeveer de helft waren het vrouwen jonger dan twintig jaar. Er kwamen echter ook dwangarbeiders uit andere Oost- en Midden-Europese landen en uit de West-Europese landen die bezet waren door de Duitsers. Zo’n 600.000 Nederlandse mannen werden tewerkgesteld in het Duitse Rijk. Zij waren werkzaam in de landbouw, de industrie, de dienstensector (bijvoorbeeld als dienstmeid), maar vooral in de wapenindustrie. Het werk viel de meeste dwangarbeiders zwaar. Ze moesten meestal zo’n twaalf uur per dag werken, terwijl ze leden onder honger, vermoeidheid en koude en onder streng toezicht stonden (meestal van SS’ers).
Oprichting
De oprichting van het gedenkteken was een initiatief van de heer P.M. Kool. Het monument is geplaatst bij het provinciehuis van Zuid-Holland, waar vroeger een dierentuin was gevestigd. Vanaf deze plek werden de Haagse dwangarbeiders samengebracht voor transport naar Duitsland.
Onthulling
Het monument is onthuld in november 1999.
Oorlogsslachtoffers
| Achternaam | Voornamen | Geboren | Overleden |
|---|
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
Het monument is geplaatst op het binnenplein van het Provinciehuis van Zuid-Holland, gelegen aan het Zuid-Hollandplein te Den Haag.
Bronnen
- Gemeente Den Haag, provincie Zuid-Holland;
- MeMo Krant, nummer 4 februari 2000;
- Berichten uit de vorige eeuw, bericht 305.
