Hattem, monument aan de Zuiderzeestraatweg

Vorm en materiaal
Het monument aan de Zuiderzeestraatweg in Hattem is een zwerfkei, waarop een bronzen plaquette is aangebracht.

Tekst
De tekst op de plaat luidt:

‘THEY GAVE THEIR LIVES FOR OUR FREEDOM

OP 27 NOVEMBER 1944 STORTTE OP DEZE PLAATS
DE HAVILLAND MOSQUITO HR 353
VAN HET 464TH SQDN
VAN DE ROYAL AUSTRALIAN AIRFORCE NEER
WAARBIJ HET LEVEN VERLOREN

W.A. GREENSHIELDS, 27 JAAR RAAF
EN
E.H. NORMAN, 23 JAAR RAF.’

Restauratie
Het monument en de beplanting werden op 29 juli 2009 zwaar beschadigd door een voertuig. Het monument is daarna weer in oude staat hersteld.

Het monument aan de Zuiderzeestraatweg in Hattem is opgericht ter nagedachtenis aan twee geallieerde vliegers die zijn omgekomen toen hun toestel (Mosquito HR 353) hier op 27 november 1944 neerstortte.

De namen van de twee slachtoffers luiden: de Brit Edward Harry (‘Ted’) Norman en de Australiër William Alexander Greenshields.

Op 27 november 1944 stegen ‘s avonds vijftien Havilland Mosquito’s op vanaf de Engelse vliegbasis Thorney Island. Zij behoorden tot het 464ste squadron van de Royal Australian Air Force. Drie toestellen hadden opdracht gekregen het spoorwegverkeer in Noord- en Oost-Nederland te verkennen en, indien mogelijk, te vernietigen.

Na tussen Deventer en Zutphen de locomotief van een stilstaande trein te hebben uitgeschakeld, vloog men verder richting Zwolle. Daar werd de formatie omstreeks 21.30 verbroken, waarna de Mosquito HR 353 met piloot Greenshields (27 jaar) en navigator Norman (23 jaar) rond cirkelde boven de IJsselbrug en het spoorwegemplacement in Zwolle. Het toestel werd geraakt door Duits afweergeschut, dat aan de Hilsdijk in Hattem stond.

Piloot Greenshields probeerde de Mosquito met een scherpe draai naar rechts uit het vuur te halen, maar het kwam weer terecht in het vuur van Duits luchtafweergeschut. Het toestel stortte neer in de oude spoordijk, waarbij beide vliegers om het leven kwamen. Ted Norman en William Greenshields zijn op 30 november 1944 begraven op begraafplaats De Kranenburg in Zwolle.

Oprichting
De gedenksteen is geplaatst op initiatief van de heer Henk Stalenburg. Deze heeft zich verdiept in de vliegtuigcrash, op aangeven van de heer Herman Koopman. Koopman, ooggetuige van de crash, bracht deze opnieuw onder de aandacht op 27 november 1994, precies vijftig jaar nadat de Mosquito HR 353 door het Duitse luchtafweergeschut werd neergehaald.

Met enig speurwerk wist Stalenburg de precieze gebeurtenissen aan het licht te brengen. Hij werd onder andere geholpen door de heer Van der Haar, tevens ooggetuige van de crash. Deze zag hoe het geraakte toestel zo’n tien meter boven zijn huis aan kwam vliegen en hoe het enkele meters verderop neerstortte. Voor Herman Koopman is het van groot belang dat het monument is opgericht: ‘De oorlog neemt zo’n belangrijke plaats in in mijn leven, dat ik er graag een streep onder wil zetten. Vijftig jaar is genoeg geweest. Dankzij de totstandkoming van deze gedenksteen is het wel een streep geworden met een zilveren randje.’

Onthulling
Het monument is onthuld op 19 april 1995 door mr. Jurek Juszczyk, counselor van de Australische Ambassade. In zijn toespraak voorafgaand aan de onthulling onderstreepte hij het belang van de oprichting van het gedenkteken: ‘Wij zijn zeer dankbaar voor dit initiatief. Op deze manier blijven we denken aan gewone mensen, die in buitengewone situaties om het leven kwamen. Aan mensen die een bijdrage leverden aan de vrede.’

De heer Jan van Dalen was aanwezig namens de nabestaanden van Ted Norman. Van Dalen, kennis van de familie, ontving een aantal maanden daarvoor een brief van Norman’s schoonzus Joan waarin zij hem verzocht namens haar en haar familie aanwezig te zijn bij de onthulling. Joan Norman liet hem later weten dat de 95-jarige moeder van Ted Norman ‘ontroerd en dankbaar was dat zij op hoge leeftijd toch nog heeft gezien dat de tekst op het graf van haar zoon (“my son will always be in remembrance”) was waargemaakt.’

Vier jaar later kwam de heer Van Dalen opnieuw in contact met Joan Norman. Zij berichtte hem over het feit dat ze in contact was gekomen met May Powell, de haar tot dat moment onbekende toenmalige verloofde van Ted Norman. Powell was tijdens de Tweede Wereldoorlog woonachtig in een klein plaatsje op het Schotse Isle of Skye, waar ze Ted Norman ontmoette. Hij was daar gelegerd in het kader van een opleiding van de R.A.F..

Ted en May besloten om na de oorlog te trouwen. Maar door de noodlottige gebeurtenis van 27 november 1944 is dit er nooit van gekomen. Toch is Ted Norman altijd in May’s gedachten gebleven. In 1999 besloot de 77-jarige May Powell naar Nederland te komen om haar laatste eer aan haar vroegere verloofde te bewijzen.

Begeleid door de heer Van Dalen bezocht ze het gedenkteken en het graf van Norman, waar ze bloemen legde. Na haar terugkeer in Engeland schreef ze Van Dalen een brief waarin ze kenbaar maakte hoezeer het bezoek haar geraakt had. ‘That visit has left me with a great sense of peace, having visited both the place where Ted’s life ended and the place where his remains were laid to rest at Zwolle. The “thinking and wondering” of fifty four years has now come to an end and I feel more at peace with myself than I have done since 1944.’

Locatie
Het monument bevindt zich aan de Zuiderzeestraatweg in Hattem.

Bronnen

• Gemeente Hattem;
• De heer Jan van Dalen;
• Artikel van de heer van Dalen in het Jaarboek van het Nederlands Politie Museum nr. 16 (1995);
• Zij vielen rondom Zwolle: geallieerde piloten en hun vliegtuigen, 1940-1945 (2001) ISBN 90-669-71-231.