Het monument
Vorm en materiaal
Het monument in het Kristalbad te Apeldoorn is een grote, staande zwerfkei met daarop een bronzen plaquette. Op de plaquette is in reliëf het portret van de geallieerde piloot Kyle Smith aangebracht en een afbeelding van een Amerikaanse B-17 bommenwerper. De zwerfkei is 1 meter 50 hoog, 70 centimeter breed en 40 centimeter diep.
Tekst
De tekst op de plaquette luidt:
'OP 26 NOVEMBER 1944
VERONGELUKTE OP DEZE
PLAATS EEN
AMERIKAANSE B-17. HET VLIEGTUIG
KEERDE BESCHADIGD TERUG NA EEN
BOMBARDEMENT OP EEN
SPOORWEGKNOOPPUNT BIJ OSNABRÜCK.
AAN BOORD WAREN NOG TWEE ZWARE
BOMMEN.
BOVEN APELDOORN DREIGDE DE
BOMMENWERPER NEER TE STORTEN. DE
PILOOT, DE 24-JARIGE LUITENANT SMITH, GAF
ZIJN BEMANNING OPDRACHT HET TOESTEL
PER PARACHUTE TE VERLATEN. HIJ SPRONG
ZELF NIET, MAAR VLOOG DOOR OM TE
VOORKOMEN DAT HET VLIEGTUIG IN DE
BEBOUWDE KOM NEER ZOU KOMEN.
HET TOESTEL STORTTE HIER NEER.
KYLE SCOTT SMITH VOND DE DOOD BIJ
DE CRASH, MAAR DOOR ZIJN MOED
VOORKWAM HIJ EEN RAMP IN
APELDOORN.'
De geschiedenis
Het monument in het Kristalbad te Apeldoorn is opgericht ter nagedachtenis aan de geallieerde piloot Kyle Scott Smith die hier op 26 november 1944 is gesneuveld.
In de ochtend van zondag 26 november 1944 steeg een viermotorige Amerikaanse B-17 bommenwerper met de bijnaam 'Little Guy' op vanaf de vliegbasis Ridgewell in Essex. Aan boord waren negen bemanningsleden, waaronder de piloot Kyle Scott Smith, een 24-jarige tweede luitenant uit Ohio. Die dag vielen de Amerikaanse troepen met meer dan duizend bommenwerpers fabrieken en spoorlijnen aan in Duitsland.
Een uur na de start viel een van de vier motoren uit door olielekkage. Bij het bombardement op een knooppunt van het spoorweg bij Osnabrück moest het toestel twee 'runs' maken, omdat de bommen niet loskwamen. Uiteindelijk werden er zes 1000-ponders afgeworpen, maar bleven er twee in het bommenruim achter. Deze moesten dus noodgedwongen mee terug worden genomen.
Op de terugweg viel ook een tweede motor uit en bij rivier de IJssel de derde. Een B-17 kan op één motor geen hoogte houden en de bommenwerper maakte een grote bocht naar rechts. Boven de rand van Apeldoorn gaf piloot Smith zijn achtkoppige bemanning opdracht het toestel te verlaten.
Middels een witte parachute trachtten navigator Melvin LaLuzerne, bommenrichter Byron Wear, radioman Lester Colson, boordwerktuigkundige Robert Porter, buikkoepelschutter Gustavo Contreras, zijluikschutter Arnold Thomas en staartschutter Bob DeLange zichzelf in veiligheid te brengen. De tweede piloot Don McGurk was de laatste die het toestel verliet. Vlak voor hij sprong zei Smith tegen hem: 'Spring, ik kom meteen achter je aan.'
Maar er waren verschillende problemen aan boord ontstaan. Vanwege het motordefect had de B-17 niet genoeg hoogte, vloog het toestel in een rechterbocht die onvoldoende gecorrigeerd kon worden en bevond het zich boven de bebouwde kom van Apeldoorn. Hoewel de twee achtergebleven bommen in het ruim niet op scherp stonden bleef het een zeer gevaarlijke situatie.
Smith zag niet ver voor zich uit in het bos een zandvlakte met een aantal vijvers. Zijn pogingen om het toestel in de lucht te houden mochten niet meer baten en de B-17 crashte in de kanovijver van het Boschbad (het huidige Kristalbad). Kyle Scott Smith kwam hierbij om het leven. Met zijn optreden heeft hij zeer waarschijnlijk de stad Apeldoorn voor een catastrofe behoed.
Die zondagmiddag waren er veel mensen in Apeldoorn die het toestel hadden gehoord. Er was geen luchtalarm gegeven en de inwoners werden opgeschrikt door het lawaai van een laag overkomend vliegtuig. Vrijwel iedereen ging naar buiten om te kijken wat er aan de hand was. Zij zagen bemanningsleden uit het vliegtuig springen en aan hun parachutes neerdalen. Sommige ooggetuigen zochten daarna onmiddellijk dekking in hun kelders of pakten hun vluchtkoffertje, omdat ze dachten dat er een bombardement zou volgen. Bijna iedereen herinnert zich dat er schoten vielen en velen zagen dat er geschoten werd op de aan hun parachutes dalende bemanningsleden.
Bemanningslid Gustavo Contreras werd onder vuur genomen en gedood. Bob DeLange raakte gewond en kwam terecht in een Duits hospitaal. Daaruit wist hij te ontsnappen, samen met twee Engelse militairen. Hij dook onder op verschillende plaatsen en ten slotte weer in Apeldoorn, waar hij de bevrijding heeft meegemaakt. De overige zes bemanningsleden kwamen terecht in verschillende krijgsgevangenenkampen. Ze hebben dit, ondanks vaak erbarmelijke levensomstandigheden, allen overleefd en keerden na de bevrijding terug naar de Verenigde Staten.
Kyle Scott Smith werd begraven op kerkhof Heidehof in Ugchelen (gemeente Apeldoorn). Na de oorlog werd hij herbegraven op de Amerikaanse Militaire Erebegraafplaats in Margraten. Tenslotte is zijn stoffelijk overschot overgebracht naar zijn geboorteplaats Albany in Ohio.
Oprichting
De moedige daad van Kyle Scott Smith is tientallen jaren
na de oorlog onderbelicht gebleven. Pas in 2006 bracht historisch
onderzoek nadere gegevens aan het licht, onder andere door onderzoek
van schriftelijke bronnen, databanken van musea en
ooggetuigenverklaringen. Naar aanleiding van deze gegevens besloot de
Stichting Bevrijding '45 om een monument voor de Amerikaanse piloot op
te richten.
Onthulling
Het monument is onthuld op 26 november 2007 door de burgemeester van Apeldoorn Mr. G.J. de Graaf, nabestaanden van het slachtoffer, mevrouw Ann Trout en haar zoon, en twee leerlingen van de Berg en Bosschool die het monument heeft geadopteerd, Tom Hendrix en Jasmijn Linthorst.De Chef Staf Air Operations Control Station luitenant-kolonel Mike Tettero legde een krans namens de Koninklijke Luchtmacht.
Het monument is iets meer in het zicht geplaatst, op vijftig meter van de crash-locatie.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
Het monument bevindt zich bij de kanovijver in het Kristalbad, gelegen aan de Felualaan in Apeldoorn. Het zwembad is geopend van medio mei tot begin september.
Bronnen
- De heer J. Reitsma;
- De laatste vlucht van de Little Guy van Jelle Reitsma, uitgegeven door de Vereniging Oud Apeldoorn, 2007;
- Krantenartikel Apeldoornse Courant van 20 november 2007;
- Tijdschrift De Vliegende Hollander, 64e jaargang, nr. 1, januari 2008.
