Het monument
Vorm en materiaal
Het monument aan de synagoge in Apeldoorn bestaat uit veertien uitgeholde reliëfs die in de voorgevel en in de beide zijgevels van het gebouw zijn aangebracht. In de voorgevel zijn een afbeelding van de menora en van de stenen tafelen aangebracht.
Symboliek
De symbolen van de twaalf stammen zijn verdeeld over de reliëfs op de drie gevels. Deze zijn als volgt uitgebeeld: Ruben is de opgaande zon bij de zee, Levi is de kohaniemkan, Juda is de leeuw, Zebulon is een schip, Issachar is de ezel, Dan is een slang, Gad de krijger heeft tenten, Aser is de olijfboom, Naftali is de hinde, Efraïm is een vruchtbare tak, Manasse is een palmboom en Benjamin is een wolf.
De geschiedenis
Het monument aan de synagoge in Apeldoorn is opgericht ter nagedachtenis aan de joodse medeburgers die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de bezetter zijn gedeporteerd en omgebracht.
In de nacht van 1 op 2 augustus 1941 staken NSB’ers de synagoge aan de Paslaan in brand. Hierbij werd het gebouw grotendeels verwoest. De meeste wetsrollen, veel kerksieraden en enkele glas-in-loodramen konden worden gered. De brand bleek het startsein voor de gewelddadige vervolging van de joden in Apeldoorn.
In oktober 1941 werden tijdens een totaal onverwachte bliksemactie van de bezetter de eerste joden uit Apeldoorn weggevoerd. Dertien joden werden op transport gezet naar het Oostenrijkse concentratiekamp Mauthausen. Vanaf april 1942 moesten joden een davidster op hun kleren dragen. Dit maakte het traceren en oppakken van joodse inwoners eenvoudiger. In november 1942 werden 67 joden uit Apeldoorn op transport gesteld naar het doorgangskamp Westerbork. Op 20 januari 1943 vertrokken 33 gezinnen naar het vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau, samen met joodse patiënten en personeelsleden van de psychiatrische inrichting 'Het Apeldoornsche Bosch' (in totaal ruim 1200 mensen). Eind maart 1943 werden zeven joden naar Vught en acht naar Westerbork gedeporteerd. In Apeldoorn keerden na de bevrijding omstreeks 150 joden terug. Circa 1450 Apeldoornse joden hebben de oorlog niet overleefd.
Na de oorlog hield de kleine joodse gemeente sjoeldiensten in woonhuizen en ook in het kerkgebouw van de remonstranten aan de Paslaan. Pas in 1959 begon men, met steun van het rijk, aan de bouw van de nieuwe synagoge. In het ontwerp zijn enkele van de oude glas-in-loodramen verwerkt. Bijzonder is dat men gebruik kon maken van de wetsrollen en kerksieraden die de oorlog overleefd hadden.
Oprichting
Het toevoegen van het monument aan de nieuwe synagoge was een initiatief van de toenmalige burgemeester Des Tombe. Deze stelde de benodigde financiën beschikbaar opdat er een herinnering aan de tijdens de bezetting omgekomen Apeldoornse joden in de synagoge aanwezig zou zijn.
Onthulling
Op 28 februari 1960 werd de sjoel, en daarmee ook het monument, ingewijd.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
Het monument bevindt zich aan de gevel van de synagoge aan de Paslaan te Apeldoorn.
Bronnen
- De heer Jan Heerze;
- De heer Jelle Reitsma;
- www.apeldoornendeoorlog.nl;
- Apeldoorn '40-'45, het verhaal achter de Apeldoornse oorlogsmonumenten van Jan Heerze en Jelle Reitsma (Apeldoorn, 2006);
- De Joodse Gemeente en het Apeldoornsche Bosch te Apeldoorn van S. Laansma (Zutphen, 1979).
