Het monument
Vorm en materiaal
Het monument voor de familie Wijler in Apeldoorn is een gedenksteen in de vorm van een grafsteen. De steen is 90 centimeter hoog, 70 centimeter breed en 5 centimeter diep.
Tekst
De tekst op de gedenksteen luidt:
'IN LIEFDEVOLLE HERINNERING
AAN HET GEZIN
JACOB SAMUEL WIJLER
ELISABETH ROSE
WIJLER-KOLTHOFF
MARTHA ROSE
ROSE HELENE
OMGEKOMEN 5703/1943'.
Digitaal Joods Monument
De joodse oorlogsslachtoffers die op dit gedenkteken vermeld staan, zijn tevens opgenomen in het 'Digitaal Monument Joodse Gemeenschap in Nederland'. Hierin vindt u meer informatie over deze personen met waar mogelijk een korte biografie, familierelaties en adresgegevens.
Onder het kopje 'Geschiedenis' op deze pagina kunt u op een persoonsnaam klikken om doorverwezen te worden naar het Digitaal Joods Monument.
De geschiedenis
Het monument voor de familie Wijler in Apeldoorn is opgericht ter nagedachtenis aan dit joodse gezin dat de bezettingsjaren niet heeft overleefd.
De namen van de leden van de familie Wijler luiden:
Jacob Samuel Wijler (1884), zijn vrouw Elisabeth Rose Wijler-Kolthoff (1887) en twee dochters, Martha Rose (1919) en Rose Helene (1922).
De familie ligt hier echter niet begraven.
Jacob Wijler was in 1920 benoemd als docent Frans aan de Koninklijke H.B.S., later ook aan het gymnasium. Zijn oudste dochter, Martha Rose, voltooide in Apeldoorn haar opleiding tot onderwijzeres. Wijler werd op 22 november 1940 ontslagen, omdat hij ‘van Joodschen bloede was’. De eerste baan voor de oudste dochter was die van tijdelijke onderwijzeres aan de Joodse school aan de 1e Koningsdwarsstraat. De Joodse school, want per 1 september 1941 waren alle joodse kinderen van de andere scholen verwijderd. Martha Rose mocht niet meer aan een ‘gewone’ school lesgeven.
In de zomervakantie van 1942 dook de familie onder om aan arrestatie en deportatie te ontkomen. Het gezin was wel gescheiden: beide zusjes vonden onderdak aan de Bosweg in Apeldoorn, Wijler en zijn vrouw in Epe, in het huis van een kantonnier van Rijkswaterstaat, aan het Apeldoorns Kanaal. Brieven waren daarna het enige contact tussen ouders en dochters. In januari 1943 stopte de briefwisseling. In februari hoorden de ouders ten slotte dat Martha Rose en Rose Helene waren verraden, opgepakt en afgevoerd naar Westerbork.
Wijler en zijn vrouw wilden na dit bericht niet verder leven. Op 2 maart 1943 was er even niemand thuis vanwege een buurtfeestje. Toen de familie thuiskwam, waren de Wijlers verdwenen. Op tafel lagen hun trouwringen en twee afscheidsbriefjes waarin stond dat ze het kanaal waren ingelopen. Een zoektocht leverde niets op en aangifte doen was uiteraard onmogelijk.
Pas op 23 maart werd het lichaam van Wijler gevonden, vlakbij de sluis in Heerde. Het lijk van zijn vrouw werd twee dagen later opgehaald uit het kanaal in de gemeente Epe. Directe identificatie was onmogelijk, omdat ze anoniem het water waren ingelopen. De helpers, die begrepen om wie het ging, moesten zwijgen. Ze werden anoniem begraven, Wijler in Heerde, zijn vrouw in Epe.
Na de bevrijding bleek dat de beide dochters op 18 januari 1943 naar Auschwitz waren getransporteerd en daar op 21 januari zijn vergast. Na de bevrijding kregen de autoriteiten alle informatie van de helpers. Het graf van mevrouw Wijler werd binnen redelijke tijd op naam gebracht, het graf van haar man pas in 1958.
Oprichting
De oprichting van het monument was een initiatief van de neven en nichten van de familie Wijler en Kolthoff.
Onthulling
Het monument is onthuld in 1995.
Op 12 en 20 augustus 2002 werden Jacob Wijler en zijn vrouw Elisabeth Rosa naast elkaar herbegraven op het Ereveld in Loenen.
Oorlogsslachtoffers
| Achternaam | Voornamen | Geboren | Overleden |
|---|
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
Het monument is een onderdeel van de Joodse begraafplaats. De ingang van de begraafplaats bevindt zich op de hoek Arnhemseweg/Kraaienweg te Apeldoorn.
Bronnen
- De heer Jan Heerze;
- www.apeldoornendeoorlog.nl;
- Apeldoorn '40-'45, het verhaal achter de Apeldoornse oorlogsmonumenten van Jan Heerze en Jelle Reitsma (Apeldoorn, 2006).
