Het monument
Vorm en materiaal
Het ‘Holocaustmonument’ in Apeldoorn is een granieten thorarol met daarop 592 glazen stuiterballen van verschillende kleur en grootte. Op de rechter thorarol is een davidster aan gebracht. Het beeld is 30 centimeter hoog, 4 meter breed en 1 meter 50 diep.
Teksten
De tekst op de linker thorarol luidt:
‘WIJ GEDENKEN’
De tekst op de liggende plaat luidt:
‘TER HERINNERING AAN HEN DIE ONS ZO LIEF WAREN
OP 9 OKTOBER 1941/18 TISJRI 5702 WERDEN 13 JOODSE MANNEN, ALS EERSTEN VAN IN TOTAAL 592 JOODSE MEDEBURGERS
UIT APELDOORN WEGGEVOERD EN VERMOORD IN CONCENTRATIEKAMPEN’.
Symboliek
De stuiterballen staan symbool voor de 592 joodse medeburgers die tijdens de bezettingsjaren om het leven zijn gekomen. De kleinsten verwijzen naar de omgekomen kinderen, de grootsten naar de eerste dertien joodse mannen die naar Mauthausen werden gedeporteerd. Ook de groepering van de stuiters verschilt; er zijn apart staande kleine groepjes en grote, dichte groepen. Hiermee doelde de kunstenaar Tirza Verrips op de geschiedenis van de deportatie, nu eens werden er kleine groepjes mensen opgepakt, dan weer menigtes en ten slotte nog enkelingen. De stuiterballen zijn ook een verwijzing naar de joodse gewoonte om bij het bezoek aan een graf een steen achter te laten.
De omgekomen joodse burgers worden ook individueel herdacht. Wie voor het monument staat activeert een cd, waarna uit een luidspreker drie minuten lang een aantal namen van de 592 omgekomen joodse burgers klinken. Bij iedere activatie van de cd klinken er weer andere namen. De installatie wordt ‘s avonds laat, ‘s nachts en tijdens de Sabbath uitgeschakeld.
De geschiedenis
Het ‘Holocaustmonument’ in Apeldoorn is opgericht ter nagedachtenis aan de 592 joodse Apeldoorners die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de bezetter zijn gedeporteerd en omgebracht.
In oktober 1941 werden tijdens een totaal onverwachte bliksemactie van de bezetter de eerste joden uit Apeldoorn weggevoerd. Dertien joden werden op 9 oktober 1941 op transport gezet naar het Oostenrijkse concentratiekamp Mauthausen. Vanaf april 1942 moesten de joden een davidster op hun kleren dragen. Dit maakte het traceren en oppakken van joodse inwoners eenvoudiger. In november 1942 werden 67 joden uit Apeldoorn op transport gesteld naar het doorgangskamp Westerbork. Op 20 januari 1943 vertrokken 33 gezinnen naar het vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau, samen met joodse patiënten en personeelsleden van de psychiatrische inrichting ‘Het Apeldoornsche Bosch’ (in totaal ruim 1200 mensen). Eind maart 1943 werden zeven joden naar Vught en acht naar Westerbork gedeporteerd. In Apeldoorn keerden na de bevrijding omstreeks 150 joden terug. Circa 1450 Apeldoornse joden hebben de oorlog niet overleefd.
Het getal van 592 is gebaseerd op het onderzoek van S. Laansma uit 1979. Hij geeft de namen van de joodse inwoners van Apeldoorn en het joodse personeel van het Apeldoornsche Bosch. De patiënten van die inrichting zijn niet in dit getal begrepen; zij worden herdacht met het monument in het Prinsenpark.
Oprichting
De oprichting van het monument was een initiatief van Bert Huiskamp en Carry Huiskamp-van Biene. De vader van Carry, Wim van Biene, werd op 9 oktober 1941 samen met twaalf andere joodse Apeldoorners opgepakt en op transport gesteld naar Mauthausen. De hele groep werd daar nog in dezelfde maand omgebracht.
Onthulling
Het monument is op 7 oktober 2005 onthuld door mevrouw Carry Huiskamp-van Biene. Ieder jaar vindt er op 9 oktober een herdenking plaats bij het gedenkteken.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
Het monument bevindt zich voor de synagoge aan de Paslaan te Apeldoorn.
Bronnen
- De heer Jan Heerze;
- www.apeldoornendeoorlog.nl;
- Apeldoorn Monumenten van L.P. van Oppen e.a. (Apeldoorn, 1990);
- Apeldoorn ’40-’45, het verhaal achter de Apeldoornse oorlogsmonumenten van Jan Heerze en Jelle Reitsma (Apeldoorn, 2006);
- De Joodse Gemeente en het Apeldoornsche Bosch te Apeldoorn van S. Laansma (Zutphen, 1979).
