Het monument
De plaquettes in het Gelre Ziekenhuis in Apeldoorn zijn uitgevoerd in blank hout. Op beide platen is een afbeelding van een gevleugeld paard (Pegasus) aangebracht. De plaquettes zijn 75 centimeter hoog en 50 centimeter breed.
Tekst
De tekst op de plaquette voor het Juliana Ziekenhuis luidt:
‘PRESENTED TO
JULIANA ZIEKENHUIS
APELDOORN
IN GRATEFUL RECOGNITION
OF THEIR SERVICES TO THE
1ST BRITISH AIRBORNE DIVISION
DURING AND AFTER
THE BATTLE AT ARNHEM
17-25 SEPTEMBER 1944.’
De tekst op de plaquette voor het St. Luduina Ziekenhuis luidt:
‘PRESENTED TO
ST. LIDUINA ZIEKENHUIS
APELDOORN
IN GRATEFUL RECOGNITION
OF THEIR SERVICES TO THE
1ST BRITISH AIRBORNE DIVISION
DURING AND AFTER
THE BATTLE AT ARNHEM
17-25 SEPTEMBER 1944.’
Symboliek
De Grieks-mythologische Pegasus (een gevleugeld paard) is het embleem van de Airborne Divisie.
Wijziging
Toen het Liduïna Ziekenhuis in 1978 werd afgebroken is de plaquette verplaatst naar de hal van het Lukas Ziekenhuis (thans Gelre Ziekenhuis geheten). Dit gebeurde ook met de andere plaquette, toen het Juliana Ziekenhuis in 2009 ook haar deuren dicht deed.
De geschiedenis
De plaquettes in het Gelre ziekenhuis in Apeldoorn zijn een geschenk van de Britten als teken van dankbaarheid voor de verzorging van hun gewonden in de Apeldoornse Liduïna- en Julianaziekenhuizen tijdens en na de Slag om Arnhem.
De Slag om Arnhem maakte deel uit van operatie ‘Market Garden’. Operatie ‘Market Garden’ was een groot offensief van 17 tot 26 september 1944, waarmee de geallieerden vanuit België een bruggenhoofd over de grote rivieren in Nederland wilden veroveren. Luchtlandingstroepen moesten in een bliksemsnelle aanval bruggen in Noord-Brabant en Gelderland veiligstellen. Er werden drie complete divisies gedropt: de 101ste US Airborne Divisie bij Son (ten noorden van Eindhoven) en Veghel, de 82ste US Airborne Divisie bij Grave en Groesbeek (ten oosten van Nijmegen) en de 1ste Britse Airborne Divisie ten westen van Oosterbeek. Later volgde ook nog de landing van de Poolse 1e Onafhankelijke Parachutistenbrigade bij Driel. Vanuit België moest het Britse 30e Corps via de veroverde bruggen oprukken naar het IJsselmeer.
Bij de Amerikaanse luchtlandingstroepen verliep alles vrij goed. De bruggen over de Maas en het Maas-Waalkanaal bij Heumen vielen in hun handen en na harde strijd ook de Waalbrug bij Nijmegen. Ook rondom Eindhoven vielen de bruggen grotendeels in handen van de Amerikaanse para’s.
Maar de Rijnbrug bij Arnhem bleek een brug te ver. Onder leiding van luitenant-kolonel John D. Frost slaagde het 2de bataljon van de 1ste Parachutisten Brigade van de 1ste Airborne Divisie erin om de noordelijke oprit van de oude Rijnbrug te bezetten en deze oprit tijdens de daaropvolgende strijd dagenlang onder controle te houden. De Engelse para’s bij de Rijnbrug en rondom Oosterbeek werden echter verrast door Duitse pantsertroepen en moesten zich met zware verliezen overgeven. De landing van de Poolse 1e Onafhankelijke Parachutistenbrigade bij Driel was te laat om nog van enige hulp te kunnen zijn aan de belegerde Engelse luchtlandingstroepen. Ook de opmars van het 30e corps liep ernstige vertraging op door onder andere aanvallen van in de haast samengestelde Duitse eenheden.
Nadat de Slag om Arnhem werd verloren, is de aanval gestokt. Wel was dankzij de samenwerking van Amerikaanse en Engelse soldaten een deel van Noord-Brabant en Gelderland in geallieerde handen terechtgekomen. Vanuit deze strook vrij gebied van Eindhoven naar Arnhem (‘de Corridor’ genoemd) werd in de maanden daarna de rest van Brabant bevrijd. Tijdens operatie ‘Market Garden’ zijn boven Nederland 35.000 parachutisten gedropt, waarvan circa 11.000 bij Arnhem zijn geland. Slechts 2400 man is het gelukt om na gevechten in Oosterbeek en Arnhem de Rijn terug over te steken naar de Betuwe. De overige soldaten raakten gewond, werden gedood of zijn krijgsgevangen gemaakt. In totaal zijn meer dan 17.000 militairen van de luchtlandings- en grondtroepen gesneuveld, gewond geraakt of vermist. Dit verliescijfer was hoger dan tijdens de invasie in Normandië (D-Day).
De in de Slag om Arnhem gewond geraakte Britse militairen werden behandeld in het Juliana Ziekenhuis, in het ‘Airborne hospital’ in de Koning Willem III-kazerne, in het Liduïna Ziekenhuis aan de Arnhemseweg, in het Duitse ‘Lazarett’ in Paleis het Loo en in diverse klinieken en noodziekenhuizen in Apeldoorn.
Het grote aantal gewonden ging de capaciteit van de Apeldoornse ziekenhuizen te boven. Er kwam versterking van chirurgen en operatiezusters uit Amsterdam en het Gooi om het probleem op te lossen. Er was sprake van een opvallend goede samenwerking tussen de Nederlandse, Duitse en krijgsgevangen Engelse artsen.
Vanaf 1 oktober 1944 begonnen de Duitsers met het afvoeren van Britse krijgsgevangenen naar Duitsland. Maar er waren er ook die wisten te ontsnappen en met hulp van het Nederlandse verzet weer achter hun eigen linies terugkeerden. De commandant van het ‘Airborne hospital’ in de Koning Willem III-kazerne, Graeme Warrack, wist zich zelfs in het geheel te onttrekken aan krijgsgevangenschap door zich in een kast in de kazerne te verbergen. De speelfilm Travel by dark is gebaseerd op zijn boek.
Onthulling
De plaquettes zijn onthuld in maart 1946.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
De plaquettes bevinden zich thans in de gang naast het bloedpriklaboratororium, rechts achter de deur waarboven het bord ‘134-208’ is aangebracht in het Gelre Ziekenhuis (voorheen Lukas Ziekenhuis geheten), gevestigd aan de Albert Schweitzerlaan in Apeldoorn.
Bronnen
- Apeldoorn ’40-’45, het verhaal achter de Apeldoornse oorlogsmonumenten van Jan Heerze en Jelle Reitsma (Apeldoorn, 2006);
- www.apeldoornendeoorlog.nl.
