Scherpenzeel, ‘De Voorposten Grebbelinie 1939-1949’

Vorm en materiaal
Het monument ‘De Voorposten Grebbelinie 1939-1949’ in Scherpenzeel bestaat uit een stuk ijzeren spoorrail, schuin aangebracht op een bakstenen voetstuk met een ingemetselde gedenkplaat. De spoorrail is 1 meter 45 lang. Het voetstuk is 1 meter 20 hoog, 96 centimeter breed en 96 centimeter diep. Het geheel is 2 meter 65 hoog.

Tekst
De tekst op de gedenkplaat luidt:

‘DE VOORPOSTEN
GREBBELINIE
1939 – 1940
15 RI – 20 RI
21 RI – 22 RI
III-4RA e.a.
5 MEI 1982.’

Symboliek
De spoorrail verbeeldt een zogeheten asperge: een schuin in de grond bevestigde staaf van ijzer of gewapend beton om tanks tegen te houden.

Wijziging
In 1983 is het aantal regimenten op de gedenkplaat uitgebreid.

Het monument ‘De Voorposten Grebbelinie 1939-1949’ herinnert de inwoners van Scherpenzeel aan de Nederlandse regimenten die hier tijdens de mobilisatie en de meidagen van 1940 gelegerd waren.

Vanwege de toenemende oorlogsdreiging uit het oosten kondigde de Nederlandse regering op 28 augustus 1939 de algemene mobilisatie af. Iedereen die tussen 1924 en 1939 zijn dienstplicht had vervuld, werd opgeroepen. De volgende dag trokken 144.000 militairen en 14.000 paarden naar hun bestemming. Uiteindelijk waren er meer dan 300.000 militairen onder de wapenen. De Grebbeberg bij Rhenen was een essentiële locatie voor de verdediging van Nederland en maakte deel uit van de Valleistelling, ook wel de Grebbelinie genoemd. Soldaten van het 5de, 16e en het 21ste Regiment Infanterie werden hier ingekwartierd bij de bevolking.

Ter versterking van de verdedigingslinie werden verscheidene gebieden geïnundeerd (onder water gezet) en werden bij de belangrijkste bruggen kazematten gevestigd. Dit was echter niet mogelijk bij de voorpostenstrook tussen Wageningen en de Grebbeberg, omdat het gebied te hoog lag om onder water te zetten. Daarom richtte de Duitse aanval zich met name op deze zwakke plek in de verdedigingslinie. In de nacht van 10 op 11 mei werd met een hevige artilleriebeschieting de aanval op de voorposten geopend. De schaarse telefoonverbindingen raakten onklaar en ook het enige radio-zendapparaat viel uit. Hierdoor konden de Nederlandse artillerie-eenheden, die ver naar achteren geplaatst waren, niet meer gericht steun aanvragen. De soldaten in de voorpostenstrook waren op zichzelf aangewezen.

Toen het licht werd zette het SS-Regiment de aanval in. Numeriek in de meerderheid en in bewapening veruit superieur zagen de Duitsers rond 10.00 uur kans de stelling in het meest noordelijke deel van de voorpostenstrook, bij het Nieuwe Kanaal, te doorbreken. Deze doorbraak had fatale gevolgen voor de overige steunpunten, die nu ook van opzij en in de rug aangevallen werden. Toch vorderde de Duitse opmars maar traag vanwege de felle Nederlandse tegenstand. Om vier uur in de middag werd de commandopost van bataljonscommandant Voigt omsingeld en een uur later tot overgave gedwongen. De enige Nederlandse voorpost die toen nog over was, was de uit twaalf man bestaande sectie van sergeant-majoor Blom gelegerd in deze boomgaard. De SS’ers hadden grote moeite deze stelling in te nemen. Uiteindelijk was de overmacht te groot en moest de groep zich overgeven. Duitse troepen drongen de stelling in en dreven de Nederlanders naar buiten. De voorpostenstrook was nu geheel in Duitse handen.

Ondanks de overmacht van het Duitse leger, hebben de Nederlandse militairen de strijd bij de Grebbeberg vier dagen volgehouden. Na de capitulatie werden de Nederlandse en Duitse slachtoffers op de plaats van het strijdtoneel begraven. Hierdoor werd de Grebbeberg de eerste oorlogsbegraafplaats van Nederland. Op 28 mei 1940 werd een ‘voorlopige lijst van de gesneuvelden, die ter aarde besteld zijn op de Grebbeberg’ opgemaakt. In dit eerste grafregister staan de namen van 388 Nederlandse militairen. Op het ereveld liggen meer dan 400 Nederlandse militairen begraven die in mei 1940 sneuvelden in de strijd om het zuidelijkste gedeelte van de Grebbelinie.

Oprichting
Aanleiding voor oprichting van het gedenkteken was de jaarlijkse reünie van oud-strijders in Scherpenzeel.

Onthulling
Het monument is onthuld op 5 mei 1982 door het Comité Reünie Oud-Strijders.

Locatie
Het monument is geplaatst op de hoek De Voorposten/Marktstraat te Scherpenzeel.

Bronnen

• Gemeente Scherpenzeel;
• www.grebbeberg.nl/grebbeberg;
• www.grebbelinie.nl;
• nl.wikipedia.org/wiki/WO2.

Voor meer informatie
De Gelderse Vallei in de mobilisatietijd en meidagen 1940 van Kees Cramer (Veendaal,Kool b.v., 1985). ISBN 9064234418.