Liessel, oorlogsmonument

Vorm en materiaal
Het oorlogsmonument in Liessel (gemeente Deurne) is een gebogen colonnade, bestaande uit vijf zuilen.

Tekst
Het gedicht boven in de vijf kolommen, een jambisch tweeregelig vers, is geschreven door Theo Hoogbergen, oud-rector van het Peelland College te Deurne. Het luidt:

‘DIT TEKEN, OPGERICHT,
GEDENKT WAT DODEN DEDEN,
HOUDT LEVENDEN VERPLICHT
TOT VRIJHEID EN TOT VREDE.’

Symboliek
Het monument is samengesteld uit drie, elk op zichzelf belangrijke onderdelen:

• De voet, het verhoogde platform, met naar het midden toe gerichte paden. Symbool: het grondgebied van Liessel, doorsneden door het oorlogsgeweld;
• De plaquette in het middelpunt. Symbool: het hart of de ziel van allen die hun gevallenen eren en het oorlogsgeweld herdenken;
• De gebogen colonnade, onderling sterk verbonden, voorzien van een tekst met een blijvende opdracht. Symbool: de verbondenheid van een volk, rondom het hart, uitdragend de roep tot instandhouding van vrijheid en vrede.

Architect Laurens de Jonge heeft bij het ontwerp de volgende overwegingen gebruikt:

• Gelet op de locatie, vrij gelegen t.o.v. de bebouwde omgeving, is gedacht aan een ‘ruimtelijk’ gedenkteken; het mag niet alleen een statisch kijkobject zijn, doch moet als ‘doorloop’-object dynamisch worden ervaren;
• Als een gedachtenismonument moet het ‘rijzig’ zijn, zodat de bezoeker ernaar kan opzien, strak van vormgeving en niet te gedetailleerd: de herinnering is groot, doch de oorlog is al ver verleden;
• De hardheid van het materiaal is hard en zwaar, zoals de oorlog ook hard en zwaar was.

De vijf kolommen zouden benoemd kunnen worden naar: het verzet, de soldaten, de burgers, de onderduikers, de boeren die hen hielpen. Men kan ze ook zien als de verbondenheid van de Liesselse gehuchten van voor de oorlog (de Leysing, de Snoerts, Hoogdonk, Hoek en Sloot) bij de wederopbouw. Evengoed kan de verbondenheid van de vijf werelddelen erin worden gezien.

De locatie heeft eveneens een symbolische betekenis: van hier trokken de Engelse soldaten Liessel binnen in september 1944, hier werd de bezetter gestuit door de toegesnelde Schotse brigades in oktober 1944, en hier vlakbij, op de Leensel, vond de meest schokkende oorlogsgebeurtenis plaats waarbij in één harde klap vijftien mensen omkwamen. Dit is ook de plek waar enkele, tijdelijk geëvacueerde, inwoners vanuit Asten richting het dorp keken en verschrikt uitriepen ‘Liessel brandt’; dat werd de titel van het boek waarin de herinneringen aan de oorlogsjaren in Liessel zijn vastgelegd.

Wijzigingen
De naamzuil, geplaatst in mei 1995, is opgedragen aan Harrie Rijnders (overleden 24 februari 1995), de grote promotor van de oprichting van dit herdenkingsmonument. Hij is tevens de samensteller van het boek Liessel Brandt.

Het informatiebord bij het monument is op initiatief van de Dorpsraad in juli 1997 geplaatst ter gelegenheid van de uitbreiding van de Aa-fietsroute.

Het oorlogsmonument in Liessel (gemeente Deurne) is opgericht ter nagedachtenis aan alle inwoners die in de periode 1940-1949 door oorlogshandelingen zijn omgekomen. Bijna veertig inwoners verloren het leven bij de bevrijdingsstrijd. Twee Liesselse militairen sneuvelden bij de koloniale oorlog in Indonesië in 1949 in het voormalige Nederlands-Indië. Tevens worden met het gedenkteken de geallieerde militairen herdacht die in Liessel zijn gesneuveld.

Op zaterdag 23 september 1944 werd het centrum van Liessel bevrijd als uitvloeisel van de operatie ‘Market Garden’, een grootscheeps offensief van 17 tot 26 september 1944 waarmee de geallieerden een bruggenhoofd over de grote rivieren in Nederland wilden veroveren door met luchtlandingstroepen in een bliksemsnelle aanval bruggen in Noord-Brabant en Gelderland veilig te stellen. Hierna zouden Britse grondtroepen deze bruggen gebruiken om door te storen naar het IJsselmeer.  

Hiermee leek de oorlog voorbij. De Duitse kanonnen bleven echter vanuit de Peel vrijwel dagelijks voor onrust zorgen. Op 27 oktober 1944 begon de bezetter aan een onverwachte tegenaanval, vanuit Helenaveen en vanuit Meijel. Inwoners van Liessel vluchtten in grote haast naar Deurne en Asten. De aan de frontlinie gelegerde Amerikanen waren niet in staat deze aanval te keren. De 15e Schotse divisie, die net Tilburg had bevrijd, schoot te hulp. Na zware gevechten, vaak man tegen man o.a. in de Dennendijkse bossen, werd het Duitse offensief tot staan gebracht. Liessel was even wereldnieuws. Oorlogscorrespondenten noemden de strijd een van de zwaarste sinds de invasie in Normandië.

Een week later, op 1 november 1944, was Liessel voor de tweede keer bevrijd. Het mogelijke doel van het Duitse offensief was een wig te drijven in de corridor en door te stoten naar de haven van Antwerpen. Een andere zienswijze luidt dat dit offensief gezien moet worden als een ‘speldenprik’, die de aandacht af moest leiden van het voorgenomen Ardennen-offensief in december 1944. Liessel betaalde voor de definitieve bevrijding een zware tol. De strijd kostte bijna veertig inwoners het leven en het dorp was vrijwel geheel verwoest. Naar schatting 100 woningen waren helemaal verwoest en 150 zwaar beschadigd, alleen buurtschap Het Loon (richting Deurne) en omgeving bleef goeddeels gespaard. Bij de slag sneuvelde een honderdtal geallieerde en een vrijwel gelijk aantal Duitse militairen. Voorafgaand aan de helse week hadden in de buurtschap De Leensel op 9 oktober bij een incident met een achtergelaten Duits munitiekistje twaalf inwoners het leven verloren.

Oprichting
Direct na de oorlog dacht niemand aan een monument. Alle energie werd gestoken in de wederopbouw. Pas bij het ouder worden van inwoners die de oorlog hadden meegemaakt, ontstond het besef: ‘we zijn iets vergeten’. Stichting Liessel Promotion (SLP) nam daarom het initiatief tot oprichting van een oorlogsmonument. De club van oud-strijders (uit Nederlands-Indië) leverde een belangrijke bijdrage aan de verwezenlijking van dit initiatief. Het monument kon worden gerealiseerd met de medewerking van bedrijven, instellingen en particulieren, vooral van Liessel maar ook daarbuiten. De kosten van de bouw hebben ongeveer (€ 11.000,-/Fl. 25.000,-) bedragen. De grond is gratis ter beschikking gesteld door de gemeente Deurne.

Onthulling
Op 4 mei 1992 vond voor de eerste keer een dodenherdenking plaats bij het monument. Bij deze herdenking was onder meer een aantal oud-strijders uit Groot Brittannië aanwezig die destijds aan de bevrijding van Liessel hadden bijgedragen. Zij maakten alsnog een welverdiende zegetocht door Liessel en omgeving, gezeten in paardenkoetsen. Op 24 september 1994 vond bij dit monument een herdenking plaats, bij gelegenheid van Liessel 50 jaar bevrijd, in aanwezigheid van de Commissaris van de Koningin en de bisschop van ‘s-Hertogenbosch. In dit weekend werd door de Rabobank de verlichting van het monument aangeboden.

De Stichting Herdenkingsmonument Liessel (SHL) is verantwoordelijk voor het beheer van het monument. De stichting is in 1993 ontstaan uit het comité Herdenkingsmonument. Het comité was in 1991 tot stand gekomen op initiatief van SLP, met als doel de oprichting van het herdenkingsmonument. Enkele bestuursleden van SLP waren langere tijd tevens bestuurslid van het comité/SHL. SHL heeft twee belangrijke taken: het jaarlijks organiseren van een herdenking en de zorg voor de instandhouding van het monument. Een werkgroep van oud-strijders zorgt voor het gewone onderhoud bij het monument. Soms liggen bloemstukken bij het monument die beschikbaar worden gesteld door nabestaanden van een overledene die gecremeerd is.

Bronnen

• De heer Cor Slaats, ex-voorzitter van Stichting Herdenkingsmonument Liessel;
• www.dse.nl/~liessel/index1.html

Voor meer informatie

• Liessel Brandt, samengesteld door Harrie Rijnders. In dit boek wordt de geschiedenis van Liessel in de jaren 1940-1945 beschreven.
• oorlogsslachtoffers.nl.