Driesum, ‘Hoeder fan é frede’

Vorm en materiaal
Het monument ‘Hoeder fan é frede’ in Driesum (Fries: Driezum) (gemeente Dantumadiel) is een houten standbeeld van een staande mannenfiguur met een duif op zijn arm. Het beeld is geplaatst op een voetstuk. Rondom het beeld zijn vijf zwerfkeien geplaatst. Op elke steen is een koperen gedenkplaatje aangebracht. Het geheel is geplaatst op een plateau met twee treden. Achter het beeld bevindt zich een laag muurtje van rode baksteen. Op het muurtje is een koperen plaquette aangebracht. Het monument is 3 meter hoog, 10 meter breed en 5 meter diep.

Teksten
De tekst op de plaquette luidt:

“HOEDER FAN’E FREDE”

MONUMINT
TA DE NEITINS FAN US DOARPSGENOATEN,
FALLEN YN’E OARLOCHSTIDEN FAN’E 20e IEU

FREDE
NET INKELD WUN UT IT FERLINE
MAR EK AS OPDRACHT
FOAR NO EN YN’E TAKOMST

DOAPSBELANG DRIEZUM 2004.’

De tekst op de eerste zwerfkei luidt:

‘ANNE HAAKMA
WIERINGEN 27 JULI 1924
DUISBERG 18 APRIL 1945.’

De tekst op de tweede zwerfkei luidt:

‘GAELE POSTMA
DRIESUM 16 FEBRUARI 1921
DOKKUM 22 JANUARI 1945.’

De tekst op de derde zwerfkei luidt:

‘JAN DANTUMA
DRIESUM 25 OKTOBER 1915
NOORD ATLANTISCHE OCEAAN 11 NOVEMBER 1941.’

De tekst op de vierde zwerfkei luidt:

‘JAN DIJKSTRA
WACHTMEESTER
DRIESUM 6 FEBRUARI 1911
ZEIST 13 MEI 1940.’

De tekst op de vijfde zwerfkei luidt:

‘JACOB VAN DER MEULEN
SERGEANT
WOUTERSWOUDE 15 OKTOBER 1922
BANTOEL 15 MEI 1949.’

Symboliek
De ‘Hoeder van de vrede’ houdt de duif dicht bij zijn hart en koestert zo de vrede.

Het monument ‘Hoeder fan é frede’ in Driesum (gemeente Dantumadiel) is opgericht ter nagedachtenis aan alle Nederlanders die sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog door oorlogshandelingen zijn omgekomen. In het bijzonder worden vijf dorpsgenoten herdacht die in de Tweede Wereldoorlog of tijdens de koloniale oorlog in Indonesië in het voormalige Nederlands-Indië zijn omgekomen.

De namen van de vijf slachtoffers luiden:

Jan Datuma, wachtmeester Jan Dijkstra, Anne Haakma, sergeant Jacob van der Meulen en Gaele Postma.

Oprichting
De oprichting van het gedenkteken was een initiatief van Dorpsbelang Driesum.

Onthulling
Het monument is onthuld op 29 april 2004 door burgemeester J.Eggens. De naamkaartjes op de keien werden onthuld door familieleden van de slachtoffers en de naam van het beeld werd onthuld door de beeldhouwer, de heer Oene van der Veen uit Giekerk. Hierna werd door burgemeester Eggens en mevrouw T. v.d. Berg van Dorpsbelang Driesum een krans gelegd. Ook de familieleden van de oorlogsslachtoffers, de Vereniging van Oud-Indiëstrijders, Dorpsbelang Wouterswoude en enkele anderen legden bloemen en kransen.

Voorafgaand aan de onthulling van het monument werd een bijeenkomst gehouden in de N.H. Kerk te Driesum. In een toespraak vertelde Jouke Dantuma hoe de dorpsgenoten om het leven waren gekomen:

’18 juni 1942, bijna 62 jaar geleden ook op een donderdag: mijn beppe Gertsje Dantuma-van der Zee was samen met Froukje Kramer bezig de kerk schoon te vegen. Zij had al maanden niks meer gehoord van haar zoon Jan, die vanaf 1939 voer op diverse koopvaardijschepen. Beppe Gertsje had het hier in het begin erg moeilijk mee. Ze had haar man al op jonge leeftijd verloren en nu een zoon die graag de zee op wou. Het was dominee van der Hoek die haar overtuigde om haar zoon los te laten, want de liefde voor de zee kies je niet, het zit in je bloed. En Geertje van der Zee wist dit ook, want zij kwam uit een schippersfamilie uit Wierum en zowel haar vader, grootvader en broers kozen voor de zee. Haar ongerustheid was ook om een andere reden zeer begrijpelijk, want de wereld stond in brand en overal woedde die verrekte oorlog. Het is dezelfde dag dat dominee Abma deze kerk binnenliep en richting Beppe Gertsje liep, die als weduwe de moeilijke dertiger jaren had meegemaakt. Op dat moment zal zij hebben geweten van dominees onheilspellende boodschap. Dominee vertelde dat hij van het Rode Kruis bericht had ontvangen dat het schip met daarop haar zoon was getorpedeerd en daarbij het leven liet. Overmand door immens verdriet liep zij naar haar woninkje aan de Achterweg. […] Jan Dantuma “Boebak” kreeg geen laatste rustplaats in zijn geboortedorp, waar hij als levenslustige jongeman is opgegroeid. Hij kreeg een zeemansgraf en de familie heeft nooit afscheid van hem kunnen nemen. Hoe verschrikkelijk moet dit zijn en was er misschien een stille hoop bij beppe Geertje dat op zekere dag haar zoon weer “folk” zou roepen? Jan Dantuma werd slechts 26 jaar jong.

Hoe verantwoord is het om iemand uit de handen van de Duitse bezetters te houden, die volledig was geïnformeerd over het verzet en waar men vanuit ging dat hij de Duitse verhoormethode niet zou doorstaan, met de kans dat de Duitsers represailles (wraak) zouden nemen. Voor de meeste nabestaanden van de twintig slachtoffers van de grootste massa-executie in Friesland zal het antwoord ongetwijfeld zijn dat dit “achteraf” onverantwoord is geweest. Gaele Postma was één van die twintig personen die in koelen bloede is geëxecuteerd. Dit was de wraak van de Duitser voor het feit dat bij de bevrijding van de Dokkumer apotheker Gunster die bij de brug van De Valom plaatsvond, twee Duitsers werden vermoord. De wreedheid van de Duitsers werd bij het executieproces benadrukt. Op bevel van de commandant van de Sicherheits Dienst Arthur Wilhelm Albrecht, waren alle soldaten van de Dienststelle verplicht aan deze door hem genoemde “wraak” deel te nemen. Te Dokkum werden de 20 personen op de grond gelegd en werd de burgemeester opgetrommeld als ooggetuige. De gevangenen werden in ploegen van vijf terechtgesteld. Gedurende deze handelingen ontpopte Albrecht zich als een ware sadist. In plaats van bevelen kort en bondig te geven, liet hij alles opzettelijk lang duren. De burgemeester kreeg opdracht om ter afschrikking de lijken 24 uur te laten liggen. Zelfs een landgenoot, Jan Meekhof, behoorde tot het Duitse vuurpeleton. In het proces-verbaal van Albrecht kunnen we geen enkel spoor van spijt terugvinden. Hij wordt tot de doodstraf veroordeeld. Dit lot was Jan Meekhof ook beschoren, maar deze straf werd omgezet in 22 jaar gevangenisstraf, waarvan hij een aantal jaren heeft uitgezeten. De vraag die blijft is: hoe kan een mens zich verlagen tot een niveau dat bijna met geen pen is te beschrijven. Velen dachten dat na de tweede oorlog dit nooit meer plaats zou vinden. Intussen weten wij wel beter. De boerefeint Geale Postma, werd begraven in Dokkum en op 19 juli 1945 herbegraven in Wouterswoude. Friesland was inmiddels bevrijd een bevrijding die hem op de valreep op brute wijze is ontnomen. Geale Postma werd slechts 23 jaar jong.

[…]

’11 dec. 1948. We hebben een lintje met machtiging op de borst gespeld gekregen. Dat is voor de orde en rust die wij in dit land gebracht hebben. Overigens moet je daar wel een vraagteken achter zetten. Djoka verwacht binnen 6 weken een tweede politionele actie.
19 dec. 1948. Zondagmorgen 4.00 uur is het reveille, klaar voor actie. Er is een grote spanning onder de jongens. Het wordt een moeilijke tijd, actie op actie. We hebben al 16 gesneuvelden binnen een maand. We hebben veel zieken. Van een heel peloton kunnen we nog maar 10 man bij elkaar krijgen voor een actie.
15 mei 1949. Ze komen steeds dichterbij. We liggen nog op de brits, maar gaan toch maar opstaan want ze schieten de dakpannen in flarden. Ze zijn behoorlijk dicht bij ons kamp. Om 9.00 uur moet ik op een omsingelingspatrouille en het valt niet eens mee om buiten het kamp te komen. Jaap is in het kamp gebleven mede ter verdediging van het kamp. Tegen één uur is het geklaard en gaan wij terug naar het kamp en kom ik te weten dat mijn allerbeste vriend Japie, gesneuveld is. Drie jaar lang zijn wij bij elkaar geweest, hebben lief en leed samen gedeeld. Je plaatsje naast mijn bed blijft voor altijd leeg. Dit moet het afscheid zijn maar in mijn verdere leven blijf jij bestaan als mijn allertrouwste vriend.’

Dit waren enkele passages uit een schriftelijk verslag van Jacob van der Meulen’s beste maat, Piet Boersma uit Anjum. En ik vraag mij hierbij af waarom onze soldaten die in het verre Nederlands-Indië voor het vaderland streden, na deze oorlog niet de waardering hebben gekregen waarop men recht zou hebben. De “gewone” soldaat die niets meer dan zijn plicht vervulde is afgerekend op beslissingen die door de Heren in Den Haag zijn genomen. Onbegrijpelijk. Meester Jongsma typeerde Jacob van der Meulen als volgt: ‘Eertijds waren de idealen te zien die in zijn verdere leven naar voren zijn gekomen, toen was hij een jongen, vurig van temperament, voor ‘t oog soms een beetje onverschillig, maar als ‘t er op aankwam, paraat eerlijk en oprecht, toen vol jongsavontuur.’ Jacob van der Meulen werd slechts 26 jaar jong.

[…]

De zoektocht naar het verblijf van Anne Haakma in Duitsland leverde verrassende resultaten op. Ook een foto van Anne Haakma ontbrak bij de familie. Deze hebben wij na avonden zoeken in het archief kunnen achterhalen. Gosse Minnema heeft het fotoarchief van Johannes Minnema aan de gemeente Dantumadeel geschonken. Duizenden foto’s heeft deze fotograaf gemaakt van vooral pasfoto’s op de persoonsbewijzen die iedereen vanaf 15 jaar bij zich moest dragen. Wij vonden 3 negatieven van een Anne Haakma, bij ééntje was het direct bingo. Tjipke Haakma herkende zijn broer dadelijk. […] Anne Haakma stierf totaal uitgeput in het St Barbara krankenhuis. Anne Haakma werd slechts 20 jaar.

[…]

Dit is een gedicht van J.C. Bloem dat valt te lezen op het gedenkteken bij het Militair Ereveld Grebbeberg waar Jan Dijkstra uiteindelijk zijn laatste rustplaats vond. Jan Dijkstra bleek uiteindelijk bij de verdediging van de Grebbelinie in het stellingsgebied Treek dodelijk te zijn getroffen bij een aanval van Duitse Stuka’s. De feitelijke gebeurtenissen zijn nog steeds wazig. Ik had gehoopt dat de gevechtsverslagen uitsluitsel zouden geven, maar een telefoontje naar het Ministerie van Defensie vandaag gaf aan dat deze nog niet terug zijn van restauratiewerkzaamheden. Jan Dijkstra zal bij velen een onbekende Driesumer zijn. Op straat en in de kroeg vroegen vele zich af, wie is deze oud-Driesumer. Toen werd verteld dat het broer van Lykele van Sieds en Gerritje was, gingen bij de ouderen vaak een lichtje branden.’

Locatie
Het monument is geplaatst op de kruising Kerkstraat/Canterstraat te Driesum (gemeente Dantumadiel).

Bronnen

• Vereniging van Dorpsbelangen Driesum;
• De Leeuwarder van 10 januari 2004;
• Website van Dorpsbelang Driesum;
• www.keunstwurk.nl.