Het monument
Vorm en materiaal
Het ‘Joods monument’ in Delfzijl is een ingemetselde glazen bol, waarin twee trouwringen zijn gevat. Deze ringen hebben toebehoord aan het joodse echtpaar Hoogstra-Campion uit Farsum, dat door de bezetter is omgebracht. De glazen bol wordt verlicht. Het gedenkteken is circa 15 centimeter hoog, 15 centimeter breed en 15 centimeter diep.
Tekst
De bijbeltekst (Spreuken, 16:6a) die in het Hebreeuws in het monument is gegraveerd luidt:
‘DOOR LIEFDE EN TROUW
WORDT DE ONGERECHTIGHEID VERZOEND.’
Bij het monument is een Nederlandse vertaling van deze tekst aangebracht.
Symboliek
De tekst is een idee van prof. dr. A.S. van der Woude te Groningen, die hierbij de volgende motivering heeft gegeven: ‘”Liefde en trouw” moet huwelijksparen die het gemeentehuis verlaten, aanspreken; ik dacht dat dat van de gehele tekst gold. Met het oog op het leed van de Tweede Wereldoorlog en in het bijzonder dat van de Joden ware te interpreteren dat alleen een maatschappij waar liefde en trouw heerst, kan voorkomen dat dingen geschieden, zoals destijds geschied zijn.’
Over de locatie van het monument heeft de voorzitter van het oprichtingscomité, de heer J. Roemeling, in een brief aan de gemeente (d.d. 24 februari 1982) het volgende geschreven: ‘Het raadhuis is de centrale plaats, het hart van de gemeenschap, waar de belangen worden behartigd van alle bevolkingsgroepen. De weggevallen groep dient op deze centrale doch tevens neutrale plaats, zichtbaar te worden. De trouwzaal symboliseert de gedachte aan trouw, verbondenheid naar verleden maar ook toekomst toe, een gedachte die door de symboliek van de in het monumentje verwerkte trouwringen met bijpassende tekst (prof. A.S. van der Woude) sterk wordt benadrukt.’
De gemeente heeft echter bepaald dat het monument niet in de trouwzaal, maar in de traphal werd aangebracht.
De geschiedenis
Het ‘Joods monument’ in Delfzijl is opgericht ter nagedachtenis aan 126 joodse medeburgers die door de bezetter zijn gedeporteerd en omgebracht. Het gedenkteken dient niet alleen aan de tragedie van toen te herinneren, maar moet tevens een signaalfunctie vervullen voor heden en toekomst.
Op 11 maart 1942 werden 136 joden gedwongen Delfzijl per trein te verlaten. Na een verblijf in Amsterdam werden zij via het doorgangskamp Westerbork op transport gezet naar de vernietigingskampen Auschwitz en Sobibor. Van hen keerden slechts twaalf terug. Twee joodse onderduikers (de gebroeders Sleutelberg) werden vlak voor het eind van de oorlog in Farsum doodgeschoten.
Oprichting
In 1981 ontstond bij het Comité Nationale en Plaatselijke Manifestaties te Delfzijl het idee om een monument op te richten ter nagedachtenis aan de joodse burgers van Delfzijl. De aanleiding hiertoe vormde onder meer dat het in 1982 veertig jaar geleden was dat de joodse burgers van Delfzijl werden weggevoerd. In het najaar van 1981 werd het college van B & W van Delfzijl benaderd met het verzoek het monument op te richten. Op 24 november 1981 heeft het college besloten aan dit verzoek medewerking te verlenen, onder voorbehoud dat een definitief besluit zou worden genomen nadat een ontwerp van een kunstenaar zou zijn voorgelegd. Vervolgens is in opdracht van het comité door de glaskunstenaar Willem Heesen te Acquoy een ontwerp gemaakt. Dit ontwerp werd door de gemeente goedgekeurd. De kosten van het ontwerp en de uitvoering van het monument werden door het comité gedragen, de kosten voor het aanbrengen van de glazen bol door de gemeente.
Onthulling
Het monument is onthuld op 4 mei 1982 door mevrouw G. van Dam-Sleutelberg, de zuster van twee joodse Delfzijlse burgers die vlak voor de bevrijding door de bezetter gefusilleerd werden. Er werd een toespraak gehouden door de heer Jaap Bottema (auteur van Zij waren onder ons) en burgemeester I.W. Opstelten. ‘Het is laat, maar niet te laat,’ sprak de heer Bottema, doelend op het gedenkteken dat pas na veertig jaar ter nagedachtenis aan de joodse burgers geplaatst werd. Een vertegenwoordigster van de Raad van Kerken, mevrouw Horlings, las een gedicht van Mies Bouhuys voor, dat betrekking heeft op de verschrikkingen die de joden tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn aangedaan.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
Het monument is ingemetseld in de muur van de traphal van het gemeentehuis van Delfzijl, gelegen aan het Johan van den Kornputplein.
Openingstijden:
ma t/m vrij 08.30-16.00 uur
vrijdagavond 18.00-19.30 uur
Bronnen
- Gemeente Delfzijl;
- De Eemsbode van 5 mei 1982.
Voor meer informatie
Ze waren onder ons, 300 jaar joden in Delfzijl van Jaap Bottema.
